در ابتدا، آنمی فقر آهن می تواند بسیار خفیف بوده تا حدی که نادیده گرفته شود، اما زمانیکه کمبود آهن در بدن بیشتر می شود و آنمی شدت می یابد، علائم و نشانه های آن نیز تشدید خواهند شد.

علائم آنمی فقر آهن عبارتند از:
•    خستگی مفرط
•    پوست رنگ پریده
•    ضعف
•    تنگی نفس
•    سردرد
•    سرگیجه یا گیجی
•    دست و پاهای سرد
•    تحریک پذیری
•    التهاب یا دردناک شدن زبان
•    ناخن های شکننده
•    ضربان قلب سریع (تپش قلب)
•    میل غیرطبیعی به مواد غیر مغذی مانند یخ، خاک یا نشاسته
•    اشتهای ضعیف، به ویژه در نوزادان و کودکان مبتلا به آنمی فقر آهن
•    سوزش ناراحت کننده یا احساس مور مور شدن در پاها (سندرم پاهای بیقرار)

آنمی فقر آهن زمانی اتفاق می افتد که بدن شما آهن کافی برای تولید هموگلوبین نداشته باشد. هموگلوبین بخشی از سلول های قرمز خون است که رنگ قرمز خون را ایجاد کرده و سلول های قرمز خون را قادر به انتقال خون حاوی اکسیژن در سراسر بدن می سازد. چنانچه آهن کافی مصرف نمی کنید یا چنانچه آهن زیادی از دست می دهید، بدنتان نمی تواند هموگلوبین کافی بسازد و نهایتاً می تواند منجر به آنمی فقر آهن شود.

علل آنمی فقر آهن عبارتند از:
•    از دست دهی خون: خون حاوی آهن به شکل سلول های قرمز خون است. بنابراین اگر شما خون از دست بدهید مقداری آهن نیز از دست خواهید داد. زنان با پریودهای سنگین در معرض ریسک آنمی فقر آهن قرار دارند چراکه در طول دوران قاعده گی خون زیادی از دست می دهند. از دست دهی آرام اما مزمن خون در داخل بدن به عنوان مثال از طریق پپتیک اولسر، فتق هیاتال، پولیپ کولون یا سرطان کولورکتال می تواند منجر به آنمی فقر آهن شود. خونریزی معدی روده ای نیز می تواند از مصرف مرتب مسکن هایی مانند آسپیرین منتهی شود.

•    کمبود آهن در برنامه غذایی: بدن شما به طور منظم آهن را از غذای دریافتی تان به دست می آورد. چنانچه آهن بسیار اندکی مصرف کنید، در طول زمان بدنتان با کمبود آهن مواجه خواهد شد. نمونه هایی از مواد غذایی غنی از آهن عبارتند از گوشت قرمز، تخم مرغ، سبزیجات برگدار سبز، و مواد غذایی غنی شده با آهن. نوزادان و کودکان نیز جهت رشد و تکامل مناسب، از طریق برنامه غذایی شان به آهن نیاز دارند.

•    عدم توانایی در جذب آهن: آهن غذا در روده کوچک شما جذب و به درون جریان خون وارد می شود. نارسایی روده ای مانند بیماری سلیاک که بر توانایی شما در جذب مواد مغذی تاثیرگذار است می تواند باعث بیماری آنمی فقر آهن گردد. چنانچه بخشی از روده کوچک شما بای پس شده و یا از طریق جراحی برداشته شده باشد، برتوانایی بدن تان در جذب آهن و دیگر مواد مغذی تاثیر خواهد داشت.

•    بارداری: آنمی فقر آهن در بسیاری از زنان باردار رخ می دهد چرا که ذخایر آهن آنها برای تامین حجم خون افزایش یافته و نیز به عنوان منبعی از هموگلوبین برای جنین در حال رشد مورد نیاز است.
 

گروه های زیر در معرض خطر ابتلاء به آنمی فقر آهن قرار دارند:
•    زنان: از آنجائیکه زنان در طول دوران قاعده گی دچار از دست دهی خون هستند، به طور کل درمعرض ریسک بالاتری از آنمی فقر آهن قرار دارند.

•    نوزادان و کودکان: نوزادان به ویژه آنهایی که با وزن کم هنگام تولد به دنیا آمده اند و یا نوزدانی که نارس هستند، آهن کافی از شیر مادر یا شیرخشک دریافت نمی کنند و بشدت در معرض خطر کمبود آهن قرار دارند. کودکان نیز همچنین به آهن مازاد در طول دوران رشد نیاز دارند. چنانچه کودک شما تغذیه سالم و متنوعی ندارد، این امکان وجود دارد که در معرض خطر آنمی باشد.

•    گیاهخواران:  چنانچه افرادی که گوشت نمی خورند از دیگر مواد غذایی غنی از آهن نیز استفاده نکنند در معرض ریسک بیشتر آنمی فقر آهن قرار دارند.

•    افرادی که بطور مکرر خون می دهند: افرادی که به طور روتین خون می دهند ممکن است ریسک بیشتری از آنمی فقر آهن داشته باشند چراکه از دست دادن خون می تواند ذخایر آهن را تهی سازد و سطح پائین هموگلوبین که در نتیجه از دست دادن خون ایجاد می شود می تواند آهن به شکل یک مشکل کوتاه مدت باقی بماند. چنانچه به شما گفته شده است که به دلیل هموگلوبین پایین نمی تواند خون دهید، از پزشک خود در رابطه با جدیت بیشتر موضوع مشورت بگیرید.
 

معمولاً آنمی خفیف فقر آهن منجر به عوارضی نمی شود. اما به هر جهت در صورتیکه این آنمی درمان نشده باقی بماند می تواند شدید شده و منتهی به مشکلات زیر شود:

•    مشکلات قلب: آنمی فقر آهن می تواند منتهی به ضربان قلب تند و یا بی نظمی در آن شود. زمانیکه شما دچار آنمی هستید، قلب تان باید خون بیشتری را پمپاژ کند تا کمبود اکسیژن انتقال یافته در خون جبران شود؛ چنین حالتی می تواند منتهی به بزرگی قلب یا نارسایی قلب شود.

•    مشکلات دوران بارداری: آنمی شدید فقر آهن در زنان باردار با تولد نوزاد نارس و نوزادان با وزن کم هنگام تولد مرتبط است. اما چنین شرایطی به راحتی در زنان بارداری که مکمل آهن را به عنوان قسمتی از مراقبت پزشکی شان دریافت می دارند، قابل پیشگیری است.

•    مشکلات رشد: کمبود شدید آهن در نوزادان و کودکان می تواند منتهی به آنمی شده و در عین حال منجر به تاخیر رشد و تکامل آنها نیز می گردد. به علاوه، آنمی فقر آهن با افزایش ابتلاء به عفونت نیز مرتبط شده است.
 

چنانچه هر نوع علائم یا نشانه ای در خود می بینید که نگرانتان می کند به پزشک تان مراجعه نمایید. چنانچه آنمی فقر آهن در شما تشخیص داده شد انجام برخی تست ها ضرورت پیدا می کند تا ریشه از دست دهی خون مشخص شود از جمله تست های بررسی دستگاه گوارش.
 

اقداماتی که شما می توانید انجام دهید
•    هر نوع علائمی که تجربه نموده اید را یادداشت کنید، حتی علائمی که به نظر غیرمرتبط باشد.
•    اطلاعات شخصی کلیدی را یادداشت کنید، از جمله هر نوع استرس عمده یا تغییرات اخیر سبک زندگی.
•    لیستی از تمام داروهای دریافتی تان تهیه کنید، همچنین ویتامین ها و مکمل های دریافتی خود را نیز در این لیست بیاورید.
•    سوالات مد نظر خود را برای پرسیدن از پزشک یادداشت نمایید.

سوالاتی که می توانید بپرسید

زمان ویزیت محدود است بنابراین تهیه لیست سوالات کمک می کند تا جلسه ویزیت، نهایت بازدهی ممکن را برای شما و پزشک داشته باشد. در زمینه آنمی فقر آهن سوالات پایه جهت پرسش از پرشک شامل سوالات زیر می باشد:

•    اصلی ترین علت ایجاد کننده علائم این بیماری چیست؟
•    آیا علل دیگری برای علائم این بیماری در من وجود دارد؟
•    آیا شرایط کنونی موقتی است یا مزمن؟
•    چه درمانی را توصیه می نمایید؟
•    آیا درمان های جایگزین دیگری نیز در کنار راه حل اصلی پیشنهادی شما وجود دارد؟
•    آیا لازم است پرهیز غذایی داشته باشم؟
•    آیا بروشور یا جزوه مکتوبی وجود دارد که بتوان مطالعه کرد؟ چه وب سایتی را در این زمینه پیشنهاد می کنید؟

در کنار پرسش هایی که آماده نموده اید در حین ویزیت نیز از پرسیدن هر سوالی که به ذهن تان رسید دریغ نکنید.
 

اقداماتی که از پرشک انتظار می رود

سوالاتی که ممکن است پزشک پرسش نماید عبارتند از:
•    چه زمانی برای اولین بار این علائم در شما دیده شد؟
•    علائم تان از چه شدتی برخوردار است؟
•    آیا شرایطی بوده است که علائم شما را بهبود داده باشد؟
•    آیا عاملی بوده که علائم شما را تشدید کرده باشد، هر عاملی؟
•    آیا متوجه خون ریزی غیرمعمولی نشده اید مانند پریود های شدید و سنگین، خون ریزی ناشی از هموروئید یا خون دماغ؟
•    آیا گیاهخوار هستید؟
•    آیا به تازگی بیش از یک بار خون داده اید؟
 

چنانچه خود یا کودکتان علائم و نشانه هایی دال بر آنمی فقر آهن دارید به پزشک مراجعه نمایید .آنمی فقر آهن شرایطی نیست که بتوانید تشخیص یا درمان خودسرانه انجام دهید. به جای دریافت خودسرانه مکمل، برای تشخیص درست به پزشکتان مراجعه نمایید. افزایش سطح آن در بدن (اور دوز) نیز می تواند خطرناک باشد چرا که تجمع بیش از اندازه آهن می تواند به کبد شما صدمه زده و عوارض دیگری را به همراه آورد.

روش های تشخیصی:

به منظور  تشخیص آنمی فقر آهن فاکتورهای زیر توسط یکسری آزمایشات بررسی خواهد شد:
•    اندازه و رنگ سلول های قرمز خون: در آنمی فقر آهن، سلول های قرمز خون کوچک تر و رنگ پریده تر از حالت نرمال هستند.

•    هماتوکریت: هماتوکریت درصد حجم خون ساخته شما به وسیله سلول های قرمز خون می باشد. به طور کلی سطوح نرمال آن بین 39.9 تا 44.5 درصد برای زنان و 38.8 تا 50 درصد برای مردان بزرگسال می باشد. این مقادیر با توجه به سن شما تغییر می کند.

•    هموگلوبین: سطوح کمتر از سطح هموگلوبین نرمال نشان دهنده آنمی می باشد. رنج طبیعی هموگلوبین اغلب 13.5 تا 17.5 گرم (g) در دسی لیتر (dl) از خون برای مردان و 12 تا 15.5 گرم در دسی لیتر برای زنان تعریف می شود. رنج طبیعی برای کودکان با توجه به سن کودک و جنسیت وی متغییر است.

•    فریتین: این پروتئین به ذخیره آهن در بدن شما کمک می کند و معمولاً مقدار اندک آن نشان دهنده سطوح پایین آهن ذخیره شده می باشد.

تستهای تشخیصی بیشتر

چنانچه آزمایش خون شما نشان دهنده آنمی فقر آهن باشد این احتمال وجوددارد که پزشک دستور تستهای بیشتر را دهد تا علت ریشه ای مشخص شود. این تست ها عبارتند از:

•    آندوسکوپی: غالباً پزشک به منظور بررسی بیشتر به دنبال خونریزی ناشی از فتق هیاتال، زخم معده یا دستگاه گوارش به آندوسکوپی می پردازد. در این روش لوله ای نازک و روشن مجهز به دوربین از طریق گلو وارد معده می شود. این روش به پزشک امکان مشاهده مری (لوله ای که بین گلو تا معده شما قرار دارد) و معده را می دهد تا منشاء خون ریزی را تشخیص دهد.

•    کولونسکوپی: به منظور ریشه یابی علت خونریزی در روده های تحتانی، پزشک تان روشی تحت عنوان کولونسکوپی را توصیه می کند. لوله ای نازک، منعطف و مجهز به دوربین در درون رکتوم تعبیه شده و به سمت کولون هدایت می شود. معمولا ً شما در طول آزمایش مسکن دریافت می کنید. کولونسکوپی به پزشک این امکان را می دهد تا درون بخشی از کولون یا تمام قسمت آن و رکتوم را مشاهده کرده و به بررسی منشاء خونریزی درونی بپردازد.

•    سونوگرافی: ممکن است زنان تحت اولتراسوند رحمی قرار گرفته تا علت خونریزی های بیش از حد پریودی مانند فیبروم های رحمی مشخص شود.

پزشک تان دستور تست های ذکر شده یا دیگر تست ها را بعد از دوره درمانی با مکمل دهی آهن می دهد.
 

پزشک در جهت درمان آنمی فقر آهن مکمل های آهن را تجویز می کند. همچنین پزشک در صورت لزوم علت زمینه ای کمبود آهن را نیز درمان خواهد کرد.

مکمل های آهن
پزشک قرص های آهن را به منظور تجدید ذخایر آهن بدن تان تجویز می کند. در جهت بهبود درصد جذب آهن موجود در قرص ها، توصیه های زیر را به کار گیرید:

• آهن را با معده خالی دریافت کنید. در صورت امکان قرص های آهن خود را در زمان خالی بودن معده دریافت کنید. به هرجهت از آنجائیکه قرص های آهن می توانند باعث ناراحتی معده شوند، لذا در چنین شرایطی قرص های آهن خود را همراه با وعده غذایی دریافت دارید .

• قرص های آهن را با ویتامین C دریافت کنید. ویتامین C جذب آهن را بهبود می بخشد. ممکن است پزشک تان دریافت قرص های آهن را با یک لیوان آب پرتقال یا مکمل ویتامین C پیشنهاد کند.

مکمل آهن می تواند منجر به یبوست شود، بنابراین پزشک تان ممکن است یک ملین تجویز کند. آهن می تواند رنگ مدفوع شما را تیره متمایل به سیاه کند که یک عارضه جانبی بی خطر است.

کمبود آهن نمی تواند در کوتاه مدت درمان شود. درواقع شما باید مکمل های آهن را تا چندین ماه یا بیشتر دریافت کنید تا ذخایر آهن تان بازسازی شود. به طور کلی، شما یک هفته از پس از درمان شروع به بهتر شدن خواهید کرد. از پزشک خود بپرسید که چه زمانی باید مراجعه کرده تا به منظور اندازه گیری سطوح خونی مجدداً آزمایش خون دهید.
 

درمان علل زمینه ای کمبود آهن
چنانچه مکمل یاری آهن، سطوح آهن خون شما را افزایش ندهد، احتمالاً آنمی به دلیل منبعی از خونریزی یا مشکلی در جذب آهن است لذا پزشک تان احتیاج به بررسی و درمان می یابد. مشروط بر علت، درمان آنمی فقر آهن می تواند شامل موارد زیر نیز باشد:

• داروهایی مانند داروهای خوراکی ضدبارداری تا جریان شدید پریودی کمرنگ تر شود.
• آنتی بیوتیک ها و دیگر داروها به منظور درمان اولسر پپتیک
• جراحی برای خارج ساختن پولیپ، تومور یا فیبروم خونریزی
• چنانچه آنمی فقر آهن شدید باشد، انتقال خون می تواند به سرعت به جایگزینی آهن و هموگلوبین کمک کند.

• فریک اکساید (Ferric Oxide Saccharated)‎
• فروس + گلایسین (Ferrous + Glycine)‎
• هماتینیک (Hematinic)‎
• آهن (Iron)‎
• فریک کربوکسی مالتوز (Ferric Carboxy Maltose)‎

شما می توانید ریسک آنمی فقر آهن را با انتخاب مواد غذایی غنی از آهن کاهش دهید.

مواد غذایی غنی از آهن عبارتند از:

• حبوبات
• نان ها، پاستاها و غلات غنی شده با آهن
• ماکیان
• گوشت قرمز
• غذاهای دریایی

بدن آهن بیشتری را از گوشت نسبت به دیگر منابع جذب می کند. چنانچه انتخابتان این است که گوشت نخورید، بایستی دریافت تان از مواد غذایی گیاهی غنی از آهن را افزایش داده تا مقادیر آهنی مشابه با فردی که گوشت می خورد جذب کرده باشید.

مواد غذایی حاوی ویتامین C انتخاب کنید تا جذب آهن را افزایش دهید. شما می توانید جذب آهن توسط بدنتان را با نوشیدن آب مرکبات یا دیگر مواد غذایی غنی از ویتامین C در حین خورن مواد غذایی غنی از آهن، افزایش دهید. ویتامین C موجود در آب مرکبات مانند آب پرتقال به جذب بهتر آهن غذایی توسط بدن کمک می کند.

مواد غذایی غنی از ویتامین C نیز عبارتند از:

• بروکلی
• گریپ فروت
• کیوی
• سبزیجات برگدار
• انبه
• خربزه و هندوانه
• پرتقال
• فلفل
• توت فرنگی
• گوجه فرنگی

پیشگیری از آنمی فقر آهن در نوزادان
به منظور پیشگیری از آنمی فقر آهن در نوزادان، کودک خود را در سال اول با شیر مادر یا شیرخشک غنی شده با آهن تغذیه کنید. شیر گاو منبع خوبی از آهن برای کودکان نیست و برای نوزادان زیر یک سال توصیه نمی شود. آهن شیر مادر بسیار راحت تر از آهن موجود در شیرخشک ها و فرمولاها جذب می شود.