اگرچه ممکن است بدن به باکتری ایجاد کننده بیماری سل پناه دهد اما سیستم ایمنی معمولاً از عود مجدد بیماری جلوگیری می کند. به همین دلیل پزشکان بین این دو تمایز قائل می شوند:

•    TB نهفته. در این حالت، فرد عفونت TB را دارد اما باکتری در بدن در حالت غیرفعال باقی مانده و علائمی ایجاد نمی کند. همچنین TB نهفته را غیرفعال نیز می نامند که غیرمسری است. TB نهفته می تواند به حالت فعال تبدیل شود. همچنین درمان مبتلایان به TB نهفته بسیار مهم است تا به کنترل گسترش باکتری در جامعه کمک شود. حدود 2 میلیون نفر دارای TB نهفته هستند.

•    TB فعال. در این حالت فرد بیمار شده و ممکن است سایرین نیز مبتلا شوند. این حالت یا در چند هفته اول پس از ابتلا به عفونت باکتری TB دیده می شود یا ممکن است چند سال بعد بروز کند.

علائم و نشانه های TB فعال عبارتست از:
•    سرفه ای که 3 هفته یا بیشتر طول بکشد.
•    خونریزی در حین سرفه
•    درد قفسه سینه یا درد در زمان تنفس یا سرفه
•    کاهش وزن ناخواسته
•    خستگی
•    تب
•    تعریق شبانه
•    لرز
•    از دست دادن اشتها

سل می تواند سایر بخش های بدن از جمله کلیه ها، ستون مهره ها یا مغز را نیز درگیر کند. زمانی که TB در جایی خارج از ریه ها بروز کند، علائم و نشانه های آن بر حسب اندام درگیر شده متفاوت خواهد بود. برای مثال توبرکلوزیس می تواند در ستون مهره ها سبب کمر درد و در کلیه ها سبب دفع خون در ادرار شود.

توبرکلوزیس توسط باکتری ایجاد می شود که از فردی به فرد دیگر و از راه قطرات میکروسکوپی در هوا منتقل می گردد. این امر زمانی اتفاق می افتد که شخصی با توبرکلوزیس فعال و درمان نشده، سرفه یا عطسه کند، صحبت کند، بخندد یا لمس کند.

اگرچه سل یک بیماری مسری است اما ابتلا به آن راحت نیست. به احتمال زیاد افراد از فرد مبتلا به سلی که با آنها کار یا زندگی می کند، مبتلا می شوند و نه از یک فرد غریبه. بیشتر مبتلایان به TB فعال که به مدت حداقل دو هفته دارو درمانی مناسبی داشته اند، ناقل بیماری نخواهند بود.

توبرکلوزیس و HIV
از دهه 1980، تعداد مبتلایان به سل به شدت افزایش یافته است که دلیل آن شیوع HIV است. HIV ویروسی است که سبب بروز ایدز می شود. عفونت HIV سیستم ایمنی را سرکوب کرده و لذا کنترل باکتری TB مشکل می شود. در نتیجه، مبتلایان به HIV به احتمال خیلی بیشتری نسبت به سایرین به TB مبتلا شده و یا از حالت نهفته به فعال پیشرفت می کنند.


TB مقاوم به دارو
دلیل دیگری که سل همچنان یک عامل مرگ و میر مهم بشمار می آید، افزایش سوش های باکتریایی مقاوم به دارو است. از آنجایی که از اولین آنتی بیوتیک های مورد استفاده در مقابله با سل 60 سال می گذرد، برخی باکتری های TB توانایی بقا یافته و می توانند از آن نسل عبور کنند.

سوش های TB مقاوم به دارو زمانی مشخص شدند که آنتی بیوتیک در نابودی باکتری های هدف ناتوان بود. باکتری هایی که زنده ماندند به آن دارو مقاوم شده و لذا به درمان های رایج از جمله ایزونیازید و ریفامپین مقاومت نشان می دهند.

همچنین برخی سوش های TB به داروهای کمتر رایج در درمان TB مقاوم شده اند از جمله آنتی بیوتیک هایی که با عنوان فلوروکوئینولون شناخته می شوند و داروهای تزریقی مثل آمیکاسین، کانامایسین و کاپرئومایسین. این داروها معمولاً در درمان عفونت هایی استفاده می شوند که به داروهای رایج مقام شده اند.

هر فردی می تواند به سل مبتلا شود اما برخی فاکتورها می تواند شانس ابتلا به بیماری را افزایش دهد. این فاکتورها عبارتست از:

•    سیستم ایمنی تضعیف شده

سیستم ایمنی سالم معمولاً با موفقیت باکتری TB را از بین می برد اما در زمانی که مقاومت بدن پایین باشد، بدن نمی تواند دفاع مؤثری داشته باشد. برخی بیماری ها و داروها سیستم ایمنی بدن را ضعیف می کنند، از جمله:

• ایدز/HIV
• دیابت
• مرحله نهایی بیماری کلیوی
• برخی سرطان ها
• درمان سرطان مثل شیمی درمانی
• داروهایی پیشگیری کننده از رد پیوند عضو
• برخی داروهای مورد استفاده در درمان آرتریت روماتوئید، بیماری کرون و پسوریازیس
• سوء تغذیه
• خردسالان یا سالمندان

•    مسافرت و یا زندگی در برخی مناطق

خطر مواجهه با توبرکلوزیس برای افرادی که در کشورهایی با میزان شیوع بالاتر از نظر سل و یا سل مقاوم به دارو زندگی می کنند یا به آنجا سفر کرده اند، بالاتر است، از جمله:

• صحرای بزرگ آفریقا
• هند
• چین
• روسیه
• پاکستان

•    فقر و سوء مصرف مواد

• فقدان مراقبت های پزشکی. اگر درآمد ثابت و اندکی دارید، در مناطق حاشیه ای زندگی می کنید و یا بی خانمان هستید ممکن است به مراقبت های پزشکی دسترسی نداشته باشید تا TB در شما تشخیص داده و درمان شود.
• سوء مصرف مواد. داروهای تزریقی یا مصرف الکل سیستم ایمنی بدن شما را ضعیف کرده و شما را مستعد توبرکلوزیس می کند.
• مصرف تنباکو. مصرف تنباکو خطر ابتلا به TB و مرگ ناشی از آن را افزایش می دهد.

•    محل کار یا زندگی

• شاغلین مراکز بهداشتی. ارتباط منظم با افرادی که بیمار هستند خطر مواجهه با باکتری TB را افزایش می دهد. پوشیدن ماسک و شستن منظم دست ها شانس ابتلا را کاهش می دهد.
• زندگی یا کار در مراکز مراقبت و نگهداری افراد. افرادی که در زندان ها، مراکز مهاجران یا خانه سالمندان زندگی کرده یا کار می کنند در معرض خطر بالایی برای توبرکلوزیس هستند. چرا که خطر بیماری در مناطق شلوغ و با تهویه نامناسب بیشتر است.
• زندگی در کمپ یا پناهگاه ها. ضعیف شدن ناشی از تغذیه نامناسب، بیماری، زندگی در ازدحام جمعیت، شرایط غیربهداشتی و پناهگاه ها خطر ابتلا به عفونت توبرکلوزیس را بالا می برد.

توبرکلوزیس بدون درمان می تواند کشنده باشد. بیماری فعال درمان نشده معمولاً بر ریه ها اثر می گذارد اما می تواند از طریق جریان خون به سایر مناطق بدن کشیده شود. مثال هایی از عوارض توبرکلوزیس عبارتست از:

•    درد ستون فقرات. درد کمر و احساس سفتی از عوارض شایع توبرکلوزیس است.

•    آسیب مفاصل. آرتریت سلی معمولاً بر لگن و زانوها اثر می گذارد.

•    تورم غشاهایی که روی مغز را می پوشاند (مننژیت). این مشکل می تواند سبب سردردهای پایدار یا منقطع شده که تا هفته ها طول می کشد. تغییرات ذهنی نیز امکان پذیر است.

•    مشکلات کبدی و کلیوی. کبد و کلیه ها به فیلتراسیون مواد زائد کمک کرده و آنها را از خون پاک می کنند. اگر کبد و کلیه در بیماری سل آسیب ببینند، این عملکردها مختل می شوند.

•    اختلالات قلبی. به ندرت سل می تواند بر بافت های اطراف قلب اثر بگذارد و منجر به التهاب و تجمع مایعات شده که با توانایی پمپاژ مؤثر خون تداخل دارد. این مشکل را تامپوناد قلبی می نامند که می تواند کشنده باشد.

اگر در ابتلا به سل مشکوک هستید باید به پزشک خانواده یا پزشک عمومی مراجعه نمایید. ممکن است به متخصص بیماری های عفونی یا متخصص بیماری های ریوی ارجاع داده شوید.

آنچه می توانید انجام دهید
•    از محدودیت های پیش از ملاقات کسب اطلاع نمایید. زمانی که وقت ملاقات را تعیین می کنید از اقداماتی که باید از قبل انجام دهید مطلع شوید.
•    علائم خود را یادداشت کنید. شامل تمام مواردی که ممکن است حتی با علت مراجعه شما به پزشک بی ارتباط باشد.
•    اطلاعات کلیدی پزشکی خود را ثبت کنید. شامل تغییرات اخیر زندگی یا مسافرت ها
•    لیستی از داروهای مصرفی خود تهیه نمایید، حتی ویتامین و مکمل هایی که مصرف می کنید.
•    سؤالاتی را که می خواهید از پزشک بپرسید، یادداشت کنید. تهیه لیستی از سؤالات می تواند به شما در استفاده بهینه از وقت کمک کننده باشد.

در مورد سل، برخی سؤالات اساسی که باید پرسیده شود عبارتند از:
•    علت احتمالی علائم من چیست؟
•    آیا لازم است آزمایشاتی انجام دهم؟
•    چه درمان هایی وجود دارد؟ کدام ها را پیشنهاد می کنید؟
•    اگر درمان ها مؤثر نبود، چکار کنم؟
•    درمان چه مدت طول می کشد؟
•    چند وقت یکبار باید مراجعه کنم؟
•    من بیماری های دیگری نیز دارم، چگونه به بهترین شکل آنها را مدیریت کنم؟

آنچه می توانید از پزشک انتظار داشته باشید
ممکن است پزشک سؤالاتی از این قبیل را از شما بپرسد:
•    علائم شما چیست و از چه زمانی شروع شد؟
•    آیا فردی که به توبرکلوزیس فعال مبتلا باشد را می شناسید؟
•    آیا ایدز دارید؟
•    آیا در کشور دیگری متولد شده یا به کشور دیگری سفر کرده اید؟
•    آیا در محل زندگی شما فردی به سل مبتلا است؟
•    آیا در دوران نوزادی بر علیه سل واکسینه شده اید؟
•    آیا در گذشته به سل مبتلا شده اید یا تست پوستی شما مثبت بوده است؟
•    آیا تاکنون برای سل دارو مصرف کرده اید؟ چه دارویی بوده و چه مدت مصرف کرده اید؟
•    شغل شما چیست؟
•    آیا از الکل یا داروهای توهم زا استفاده می کنید؟
 

اگر دچار تب، کاهش وزن بی دلیل، تعریق شدید شبانه یا سرفه مداوم شدید حتماً به پزشک مراجعه کنید. این ها علائم معمول TB است اگرچه ممکن است ناشی از بیماری های دیگر هم باشد. پزشک برای تعیین بروز این علائم آزمایشاتی را انجام می دهد.

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها توصیه می کند افراد در معرض خطر توبرکلوزیس از نظر TB نهفته بررسی شوند. این توصیه این افراد را در برمی گیرد:
•    مبتلایان به ایدز
•    مصرف کنندگان داروهای تزریق وریدی
•    افرادی که در تماس با مبتلایان به سل هستند.
•    شاغلین مراکز بهداشتی که با مبتلایان سل پرخطر در ارتباط اند.

روش های تشخیصی:

طی معاینات بالینی پزشک گره های لنفاوی را از نظر تورم بررسی می کند و با استفاده از استوسکوپ به صداهای ریوی در زمان تنفس گوش می کند.

تست پوستی

رایج ترین ابزار تشخیصی برای توبرکلوزیس تست ساده پوستی است، اگرچه تست های خون جامع تر هستند. مقدار کوچکی از ماده ای بنام PPD توبرکولین در زیر پوست جلوی بازو تزریق می شود. طی 48 تا 72 ساعت تکنسین بهداشت بازوی شما را از نظر تورم در محل تزریق بررسی خواهد کرد. تورم و سفت شدن به معنای وجود عفونت TB است. اندازه برجستگی اهمیت نتایج را نشان می دهد.

• ممکن است نتایج اشتباه باشند

تست پوستی TB بی نقص نیست. گاهی نشان می دهد که فرد به TB مبتلاست در حالیکه واقعاً اینگونه نیست و یا برعکس. تست مثبت کاذب می تواند زمانی اتفاق افتد که فرد اخیراً با واکسن BCG واکسینه شده باشد. این واکسن تنها در آمریکا استفاده می شد اما امروزه کاربرد وسیعی در کشورهایی با شیوع بالای عفونت TB دارد.

نتایج منفی کاذب در برخی جوامع شامل کودکان، سالمندان و مبتلایان به ایدز اتفاق می افتد که معمولاً به تست پوستی TB پاسخ نمی دهند. همچنین این نتایج در افرادی که اخیراً به TB آلوده شده اند اما سیستم ایمنی آنها به باکتری واکنش نشان نداده است دیده می شود.

تست های خون

تست های خون برای تأیید یا رد توبرکلوزیس نهفته یا فعال استفاده می شود. این تست ها از تکنولوژی پیچیده ای برای اندازه گیری واکنش سیستم ایمنی به باکتری TB استفاده می کنند. دو تست خونی مورد استفاده در تشخیص سل عبارتند از: QuantiFERON-TB Gold in-Tube و T-Spot.TB test.

این تست ها زمانی کاربرد دارند که فرد در معرض خطر بالایی برای عفونت TB قرار داشته باشد اما پاسخ وی به تست پوستی منفی بوده باشد و یا اخیراً واکسن BCG زده باشد.

تست های تصویری

اگر فرد تست پوستی مثبت داشته باشد، ممکن است پزشک عکس برداری از قفسه سینه با اشعه ایکس یا سی تی اسکن را توصیه کند. این روش نقاط سفید رنگی را در ریه نشان می دهد که در آنجا سیستم ایمنی باکتری TB را دربرگرفته است و یا ممکن است تغییراتی را در ریه ها نشان دهد که بخاطر توبرکلوزیس فعال ایجاد شده است. سی تی اسکن تصاویر دقیق تری را نسبت به اشعه ایکس فراهم می کند.

آزمایش خلط

اگر تصاویر اشعه ایکس علائمی از توبرکلوزیس را نشان دهد، پزشک نمونه ای از خلط (موکوسی که همراه با سرفه خارج می شود) را برمی دارد. نمونه های خلط می تواند برای بررسی سوش های TB مقاوم به دارو مورد استفاده قرار گیرد. این امر به پزشک کمک می کند تا داروی مؤثرتر را انتخاب کند. تکمیل این تست حدود 4 تا 8 هفته زمان می برد.

دارو درمانی اساس درمان توبرکلوزیس است. اما درمان TB نسبت به سایر عفونت های باکتریایی زمان بیشتری لازم دارد.

در توبرکلوزیس بایستی فرد حداقل به مدت 6 تا 9 ماه آنتی بیوتیک استفاده نماید. داروهای مؤثر و زمان درمان به سن، وضعیت کلی سلامت، مقاومت دارویی احتمالی، نوع TB (فعال یا نهفته) و محل عفونت در بدن بستگی دارد.

تحقیقات اخیر نشان می دهد که درمان های کوتاه مدت تر (4 ماه بجای 9 ماه) با ترکیبی از داروها می تواند در جلوگیری از تبدیل TB نهفته به فرم فعال آن، مؤثرتر واقع شود. در دوره های درمانی کوتاه تر، به احتمال بیشتری افراد تمام داروهای خود را مصرف کرده و عوارض جانبی آنها نیز کمتر است. البته مطالعات ادامه دارد.

داروهای رایج در TB

اگر فردی به توبرکلوزیس نهفته مبتلا باشد، مصرف تنها یک نوع دارو لازم است. توبرکلوزیس فعال به ویژه در مورد سوش های مقاوم به دارو نیازمند مصرف چندین دارو در یک زمان است. رایج ترین داروهای مورد استفاده در درمان توبرکلوزیس عبارتست از:
•    ایزونیازید
•    ریفامپین
•    اتامبوتول
•    پیرازین آمید

اگر فرد به TB مقاوم به دارو مبتلا باشد، ترکیبی از آنتی بیوتیک ها با نام فلوروکوئینولون ها و داروهای تزریقی مثل آمیکاسین، کانامایسین یا کاپرئومایسین معمولاً به مدت 20 تا 30 ماه استفاده می شود. برخی انواع TB به این داروها نیز مقاوم هستند.

برخی داروهای جدید به عنوان داروی کمکی در کنار داروهای رایج درمان مقاومت دارویی استفاده می شوند، از جمله:
•    بداکویلین
•    دلامانید
•    PA-824
•    لینزولید
•    سوتزولید

 

عوارض جانبی داروها

عوارض جانبی جدی در داروهای TB شایع نیست اما در صورت بروز می تواند خطرناک باشد. تمام داروهای توبرکلوزیس می تواند برای کبد به شدت سمی باشد. اگر در زمان مصرف این داروها هر یک از این علائم بروز کرد باید فوراً به پزشک اطلاع دهید:
•    تهوع و استفراغ
•    کاهش اشتها
•    زردی پوست (یرقان)
•    تیره شدن ادرار
•    تب که به مدت سه روز یا بیشتر به طول بیانجامد و علت مشخصی نداشته باشد.

تکمیل درمان ضروری است

پس از چند هفته، بیمار دیگر ناقل نخواهد بود و احساس کسالت به مرور بهتر می شود. ممکن است توقف مصرف داروهای TB وسوسه انگیز باشد، اما لازم است دوره دارو را به پایان رسانده و تمام داروها را مطابق تجویز پزشک مصرف کنید.

توقف زود هنگام درمان یا تغییر دوز داروهای مصرفی به باکتری ها اجازه می دهد که در بدن زنده مانده و به دارو مقاوم شوند که این کار منجر به خطرناک شدن TB و سختی درمان آن شود.

برای کمک به درمان بیماران، برنامه ای با عنوان درمان مشاهده مستقیم توصیه می شود. در این روش، عامل مراقب سلامت داروهای شما را می دهد و لذا نیازی برای بخاطر سپاری زمان مصرف دارو ندارید.

• آمیکاسین (Amikacin)‎
• سیکلوسرین (Cycloserine)‎
• ایزونیازید (Isoniazid)‎
• ایزونیازید- پی آر (Isoniazid-PR)‎
• پیرازین آمید (Pyrazinamide)‎
• ریفابوتین (Rifabutin)‎
• ریفامپین (ریفامپیسین) (Rifampin (Rifampicin))‎
• آمینوسالیسیلات (Aminosalicylate)‎
• پروتیونامید (Prothionamide)‎
• ایزونیازید- آر (Isoniazid-R)‎

اگر بیماری تست مثبت عفونت TB نهفته داشته باشد، پزشک توصیه می کند که داروها به منظور کاهش خطر توبرکلوزیس فعال مصرف شود. تنها نوعی از توبرکلوزیس که مسری است گونه فعال آن بوده که بر ریه ها اثر می گذارد. لذا اگر بتوانید از تبدیل فرم نهفته به فرم فعال پیشگیری کنید، ناقل بیماری نخواهید بود.

از خانواده و دوستان خود محافظت کنید

 معمولاً درمان دارویی TB چند هفته به طول می انجامد تا شما دیگر ناقل بیماری نباشید. این اقدامات را در نظر داشته باشید تا دوستان و اعضای خانواده شما به بیماری مبتلا نشوند:

•    در منزل بمانید. طی چند هفته اول درمان TB فعال، به محل کار یا مدرسه نرفته و در اتاق خود استراحت کنید.

•   تهویه اتاق را روشن کنید. باکتری های توبرکلوزیس در فضاهای بسته که هوا جریان ندارد راحت تر پخش می شوند. اگر بیرون خیلی سرد نیست، پنجره ها را باز کرده و فن را روشن کنید تا هوا به بیرون جریان پیدا کند.

•    دهان خود را بپوشانید. در زمان سرفه، عطسه یا خنده، با استفاده از یک دستمال دهان خود را بپوشانید. دستمال آلوده را در کیسه گذاشته، در آن را ببندید و دور بیاندازید.

•    ماسک بزنید. استفاده از ماسک های جراحی طی هفته های اول درمان و زمانی که در جمع افراد هستید، می تواند به کاهش خطر انتقال بیماری کمک کند.

دوره دارویی خود را بطور کامل به اتمام برسانید

این امر مهمترین اقدام برای محافظت از خود و پیشگیری از انتقال بیماری به سایرین است. زمانی که دارو درمانی را زودتر از موعد متوقف می کنید یا دوز مصرفی را تغییر می دهید، خطر ایجاد جهش هایی که به باکتری اجازه بقا دهد را بالا می برید. سوش های مقاوم به دارو، مهلک تر بوده و درمان آنها مشکل تر است.

واکسن ها

در کشورهایی که توبرکلوزیس رایج است، نوزادان توسط واکسن ب ث ژ (BCG) واکسینه می شوند چرا که این واکسن می تواند از توبرکلوزیس شدید در کودکان جلوگیری نماید. استفاده از واکسن ب ث ژ به طور عام توصیه نمی شود چون در بزرگسالان مؤثر واقع نمی گردد. دوز واکسن های جدید TB در زمان های مختلف زندگی در حال بررسی و تولید است.