فشارخون اندازه گیری فشار داخل شریان های شما در طول زمان های استراحت و فعالیت قلب طی یک ضربان قلب می باشد:
• فشار سیستولیک. عدد اول فشارخون (عدد بالا) که نشان دهنده مقدار فشاری است که قلب در زمان پمپاژ کردن خون به داخل شریان ها تولید می کند.
• فشار دیاستولیک. عدد دوم فشارخون ( عدد پایین) ناشی از فشار داخل شریان ها در زمان های استراحت بین ضربان های قلب می باشد.
مقدار طبیعی فشارخون در حال حاضر برابر یا کمتر از 120 بر روی 80 ملی متر جیوه یا به عقیده بسیاری از متخصصین 115 بر روی 75 میلی متر جیوه شناخته شده است.
اگرچه شما در هر زمانی می توانید به طور دقیق فشارخون خود را اندازه گیری کنید، فشارخون در زمان های مختلف یکسان نخواهد بود. فشارخون ممکن است در زمان کوتاهی حتی در برخی موارد از یک ضربان قلب تا ضربان بعدی متغیر باشد. میزان فشارخون بستگی به موقعیت نشستن فرد، ریتم تنفس، میزان استرس، وضعیت جسمی، داروهای مصرفی بیمار، غذاها و مایعات مصرفی و زمان اندازه گیری فشارخون دارد.
چگونه فشارخون کاهش پیدا می کند؟
فشارخونی که برای شما فشار کم محسوب می شود ممکن است برای فرد دیگری طبیعی باشد. اغلب پزشکان تنها زمانی به افت فشارخون توجه می کنند که این افت فشار مزمن یا ناگهانی با علایم قابل توجهی همراه باشد.
برخی از متخصصین فشارخون پایین را فشار سیستولیک زیر 90 یا فشار دیاستولیک زیر 60 تعریف می کنند اما شما باید به هر دو عدد فشارخون توجه کنید تا بتوانید افت فشار خود را تشخیص دهید. به عنوان مثال اگر فشارخون سیستولیک 115 باشد اما فشار خون دیاستولیک 50 باشد این به عنوان افت فشار تلقی می شود.
افت ناگهانی فشار نیز می تواند خطرناک باشد. تغییر 20 میلی متر جیوه (به عنوان مثال افت فشار سیستولیک از 110 به 90 ) می تواند باعث سرگیجه و غش شود زیرا خون کافی به مغز نمی رسد. همچنین افت فشار به ویژه در موارد خونریزی کنترل نشده، عفونت های شدید یا واکنش های آلرژیک می تواند کشنده باشد.
معمولاً ورزشکاران و افرادی که ورزش منظم انجام می دهند فشارخون کمتر و ضربان قلب کندتری نسبت به افراد عادی دارند. بنابراین به طور کلی سعی کنید مصرف دخانیات نداشته باشید، تغذیه سالمی داشته باشید و وزن خود را در محدوده وزن مطلوب حفظ کنید.
اما در برخی موارد فشار خون پایین می تواند یک نشانه خطرناک و حتی مرگ آور باشد.
شرایطی که می توانند باعث افت فشار خون شوند
شرایطی که می توانند باعث افت فشارخون شوند عبارتند از:
• بارداری. به دلیل این که در دوران بارداری میزان حجم خون به سرعت افزایش می یابد احتمال افت فشار در دوران بارداری وجود دارد. در طول 24 هفته اول دوران بارداری، معمولاً فشار خون سیستولیک به میزان 5 تا 10 میلی متر جیوه و فشارخون دیاستولیک به میزان 10 تا 15 میلی متر جیوه کاهش می یابد. این افت فشار در دوران بارداری طبیعی بوده و معمولاً پس از زایمان به میزان قبل از بارداری برمی گردد.
• بیماری های قلبی. برخی بیماری های قلبی مانند افت شدید ضربان قلب (برادیکاردی)، بیماری های دریچه های قلبی، سکته قلبی و نارسایی قلبی می توانند منجر به افت فشارخون شوند. این بیماریها به دلیل ایجاد نقص در گردش خون طبیعی در بدن می توانند باعث کاهش فشارخون شوند.
• بیماری های اندوکرین (مشکلات هورمونی). کم کاری تیروئید یا پرکاری تیروئید می توانند باعث افت فشار شوند. علاوه بر این سایر بیماریها مانند نقص غده فوق کلیوی (بیماری آدیسون)، افت قند خون (هیپوگلیسمی) و در برخی موارد دیابت می تواند منجر به افت فشارخون شوند.
• کم آبی (دهیدراسیون). بدن شما زمانی کم آب می شود که میزان دفع مایعات از بدن بیشتر از مقدار دریافت آنها باشد. حتی کم آبی اندک بدن نیز می تواند باعث سرگیجه، ضعف و خستگی شود. تب، تهوع، اسهال شدید، مصرف بیش از حد دیورتیک ها و ورزش سنگین می تواند منجر به کم آبی شوند.
در موارد شدید و خطرناک عارضه کم آبی بدن بروز شوک هیپوولومیک است که می تواند باعث مرگ بیمار شود. شوک هیپوولومیک زمانی رخ می دهد که کاهش حجم خون باعث افت ناگهانی فشار خون شده و اکسیژن رسانی به بافت های بدن کاهش می یابد. در صورتی که شوک هیپوولومیک درمان نشود می تواند در عرض چند دقیقه تا چندین ساعت باعث مرگ بیمار شود.
• از دست دادن خون. از دست دادن مقدار زیادی خون به دلیل جراحی های بزرگ یا خونریزی داخلی می تواند باعث کاهش مقدار خون در بدن فرد شده و منجر به افت شدید فشارخون شود.
• عفونت شدید (سپتیسمی). سپتیسمی زمانی رخ می دهد که یک عفونت وارد جریان خون بیمار شود. این وضعیت می تواند باعث افت شدید و کشنده فشار در بیمار شود که شوک سپتیک نامیده می شود.
• واکنش های آلرژیک شدید (آنافیلاکسی). آنافیلاکسی یک واکنش شدید و کشنده آلرژیک می باشد. محرک های عمده بروز آنافیلاکسی شامل غذاها، داروهای خاص، زهر حشرات و لاتکس هستند. آنافیلاکسی می تواند منجر به مشکلات تنفسی، کهیر، خارش، تورم گلو و افت فشار شود.
• کمبود مواد مغذی در برنامه غذایی. کمبود ویتامین B12 و فولات می تواند منجر به کم خونی شود. در این وضعیت بدن فرد نمی تواند به مقدار کافی گلبول های قرمز تولید کند در نتیجه فشارخون کم می شود.
داروهایی که می توانند باعث افت فشار شوند
برخی از داروهایی که شما مصرف می کنید می توانند باعث افت فشار شوند. این داروها شامل موارد زیر هستند:
• دیورتیک ها
• آلفابلوکرها
• بتابلوکرها
• داروهای بیماری پارکینسون
• برخی از داروهای ضدافسردگی (داروهای ضدافسردگی سه حلقه ای)
• سیلدنافیل (ویاگرا)، به ویژه اگر همراه با داروی قلبی نیتروگلیسیرین مصرف شود.
انواع افت فشارخون
پزشکان معمولاً بر اساس علت ایجاد افت فشارخون و سایر موارد، افت فشارخون را به چندین دسته تقسیم بندی می کنند. برخی از انواع افت فشارخون عبارتند از:
• افت فشارخون در حالت ایستاده (افت فشار خون وضعیتی یا ارتوستاتیک). این افت فشار ناگهانی زمانی که شما نشسته یا خوابیده هستید در هنگام بلند شدن رخ می دهد. معمولاً زمانی که شما در حالت ایستاده قرار دارید جاذبه باعث کشیده شدن خون به سمت پاهای شما می شود. بدن شما در این حالت با افزایش ضربان قلب و انقباض عروق خونی مانع از افت فشارخون می شود و در نتیجه خون رسانی کافی به مغز شما انجام خواهد شد. اما در افراد مبتلا به افت فشارخون وضعیتی این مکانیسم جبرانی در بدن نقص دارد بنابراین فشارخون فرد کم می شود و منجر به علایمی مانند سرگیجه، احساس سبکی سر، تاری دید و حتی غش می شود.
افت فشارخون وضعیتی می تواند به دلایل مختلفی رخ دهد مانند دهیدراسیون، استراحت طولانی مدت، بارداری، دیابت، بیماری های قلبی، سوختگی ها، گرمای بیش از حد، واریس های بزرگ در وریدهای پا و بیماری های مختلف عصبی. برخی از داروها نیز می توانند باعث افت فشارخون وضعیتی شوند به ویژه داروهایی که برای درمان پرفشاری خون مصرف می شوند مانند دیورتیک ها، بتابلوکرها، مهارکننده های کانال های کلسیمی و مهارکننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین و نیز داروهای ضدافسردگی و داروهایی که برای درمان بیماری پارکینسون و اختلالات جنسی استفاده می شوند.
افت فشارخون وضعیتی به ویژه در افراد مسن شیوع بیشتری دارد به طوری که حدود 20 درصد افراد بالای 65 سال مبتلا به افت فشارخون وضعیتی هستند. اما افت فشارخون وضعیتی در افراد جوان و نیز در افراد سالمی که پس از نشستن یا کار کردن طولانی مدت به طور ناگهانی از جای خود بلند می شوند هم رخ می دهد.
• افت فشارخون پس از غذا خوردن. هیپوتانسیون پست پرندیال به معنی افت ناگهانی فشارخون پس از غذا خوردن می باشد. این نوع افت فشار معمولاً در سالمندان رخ می دهد.
همان طور که در حالت ایستاده نیروی جاذبه باعث جریان یافتن خون به سمت پاهای شما می گردد، پس از مصرف غذا حجم زیادی خون به سمت دستگاه گوارش شما حرکت می کند. به طور معمول بدن برای حفظ فشارخون طبیعی با افزایش ضربان قلب و منقبض کردن عروق خونی با این وضعیت مقابله می کند؛ اما در برخی افراد این مکانیسم جبرانی در بدن نقص دارد؛ بنابراین فشارخون فرد کم می شود و منجر به علایمی مانند سرگیجه و غش می شود. هیپوتانسیون پست پرندیال معمولاً در افراد مبتلا به پرفشاری خون و افراد مبتلا به اختلالات سیستم عصبی اتونوم یا خودمختار مانند بیماران مبتلا به پارکینسون رخ می دهد. کاهش دوز داروهای فشارخون و مصرف وعده های غذایی کم حجم و کم کربوهیدرات می تواند در کاهش علایم بیماران مفید باشد.
• افت فشار به دلیل اختلال در سیگنال های مغزی (هیپوتانسیون مرتبط با اختلالات عصبی). این اختلال باعث افت فشار پس از ایستادن به مدت طولانی و بروز علایم و نشانه هایی مانند سرگیجه، تهوع و غش می شود.
هیپوتانسیون مرتبط با اختلالات عصبی معمولاً در افراد جوان رخ می دهد و به نظر می رسد به دلیل اختلال در ارتباط بین مغز و قلب باشد. زمانی که شما به مدت طولانی سرپا هستید، به دلیل جریان یافتن خون به سمت پاهایتان فشارخون شما کم می شود. در حالت طبیعی بدن این کاهش فشارخون را جبران کرده و به مقدار طبیعی برمی گرداند. اما در افراد مبتلا به هیپوتانسیون مرتبط با اختلالات عصبی، در واقع اعصاب بطن چپ قلب سیگنال افزایش فشار خون را بیشتر از سیگنال کاهش فشارخون به مغز ارسال می کند. در نتیجه مغز ضربان قلب را کاهش می دهد و فشارخون کم می شود. این وضعیت باعث می شود که خون بیشتری در پاها جمع شود و خون کمتری به مغز برسد در نتیجه علایمی مانند احساس سبکی سر و غش در فرد ایجاد می شود.
• افت فشارخون به دلیل آسیب سیستم عصبی (آتروفی چند عضوی سیستم عصبی با هیپوتانسیون ارتوستاتیک). این نوع افت فشارخون که سندرم شای دراگر نیز نامیده می شود یک بیماری نادر است که باعث آسیب پیشرونده به سیستم عصبی خودمختار می گردد. سیستم عصبی خودمختار اعمال غیرارادی بدن مانند فشار خون، ضربان قلب، تنفس و حرکات دستگاه گوارش را کنترل می کند. این بیماری می تواند منجر به علایمی مانند لرزش عضلات، اختلالات حرکتی و کند شدن حرکات بیمار، اختلالات تکلمی و بی اختیاری ادرار و مدفوع گردد اما ویژگی اصلی این اختلال افت فشار ارتواستاتیک شدید همراه با افزایش فشارخون شدید در حالت درازکش و خوابیده می باشد.