یک سنگ کلیه زمانی منجر به ظهور علائم میشود که وارد میزنای شود. میزنای لوله ارتباط دهنده کلیه و مثانه است. در این زمان علائم و نشانه های زیر ظهور می کنند:

• درد شدید در ناحیه پهلو و کمر، درست در پایین دنده ها
• درد منتشرشونده به سمت تحتانی شکم و لگن
• درد در هنگام دفع ادرار
• ادرار صورتی، قرمز یا قهوه ای رنگ
• تهوع و استفراغ
• احساس نیاز مداوم به دفع ادرار
• تب و لرز در صورت وجود عفونت

معمولاً سنگ های کلیوی یک علت خاص ندارند. غالباً تعدادی از عوامل در ترکیب با هم شرایطی را ایجاد می کنند که فرد را مستعد ابتلاء به سنگ کلیه می سازند.

سنگ کلیه زمانی ایجاد می شود که اجزای ادرار (شامل: مایع ادرار، املاح مختلف و اسیدها) از حالت تعادل خارج شده باشند. در چنین شرایطی ادرار شما حاوی مواد کریستالی بیشتری خواهد بود همچون کریستال های کلسیم، اگزالات و اسید اوریک و مایع موجود نیز قادر به رقیق سازی آنها نخواهد بود و به موازات تشکیل کریستال ها ادرار دچار کمبود موادی است که از چسبیدن کریستال ها به یکدیگر و تشکیل سنگ جلوگیری می کنند. در چنین شرایطی احتمال تشکیل سنگ های کلیوی ایجاد میشود.

انواع سنگهای کلیوی

بیشتر سنگهای کلیوی حاوی بیش از یک نوع کریستال هستند . انواع سنگهای کلیوی عبارتند از:

• سنگهای کلسیمی: بیشتر سنگ های کلیوی از نوع سنگ های کلسیمی هستند و معمولاً در فرم اگزالات کلسیم. برخی میوه ها و سبزیجات و نیز آجیل و شکلات حاوی سطوح بالایی از اگزالات هستند. کبد نیز اگزالات تولید می کند . فاکتورهای غذایی، مقادیر بالای ویتامین D، عمل جراحی بای پس روده و نارسایی های متابولیکی متعدد دیگر غلظت کلسیم و یا اگزالات در ادرار را افزایش می دهند. سنگ های کلسیمی در شکل فسفات کلسیمی نیز وجود دارند.

• سنگهای ناشی از عفونت: برخی سنگ ها در پاسخ به عفونت شکل می گیرند مانند عفونت دستگاه ادراری. این نوع سنگها می توانند به سرعت ایجاد شده و بزرگ شوند.

• سنگهای اسیداوریکی: این نوع سنگها در افرادی که دچار دهیدراتاسیون یا از دست دهی آب بدن شده اند، ایجاد می گردند ؛ مانند افراد استفاده کننده از رژیم های پرپروتئین و یا افراد مبتلا به نقرس. فاکتورهای ژنتیکی و نارسایی های مرتبط با بافتهای سازنده خون نیز در مستعد سازی فرد در ابتلا به سنگهای اسیداوریکی نقش دارند.

• سنگهای سیستین: این نوع سنگها درصد کمی را به خود اختصاص می دهند و در افراد دچار نوعی نارسایی ارثی تشکیل می شوند. این نارسایی ارثی منجر به دفع مقادیر بالایی از برخی اسیدهای آمینه می شود (سیستینوری).

• انواع دیگر: برخی انواع نادر سنگهای کلیوی نیز می توانند ایجاد گردند.

دانستن نوع سنگهای کلیوی به تشخیص علت های ایجاد کننده سنگ کمک خواهد کرد و در تعیین راهکارهای کلیدی به منظور کاهش ریسک تولید سنگهای بیشتر در آینده مفید خواهد بود.

فاکتورهای افزایش دهنده خطر تشکیل سنگهای کلیوی عبارتند از:

• تاریخچه خانوادگی و یا سابقه شخصی ابتلا به سنگ کلیه. چنانچه فردی از اعضای خانواده تان سنگ کلیه داشته باشد، شما نیز در معرض ابتلا به آن قرار دارید. همچنین چنانچه خودتان قبلاً سنگ کلیه داشته اید مجدداً در معرض خطر تشکیل سنگی دیگر قرار دارید.

• افزایش سن. اگرچه سنگ کلیه در هر سنی می تواند تشکیل شود ولیکن در سنین بالای 40 سال معمول تر هستند.

• مرد بودن. احتمال تشکیل سنگهای کلیوی در مردان بیشتر است.

• دهیدراتاسیون. ننوشیدن مقادیر کافی آب روزانه ریسک ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهد. افرادی که در مناطق با آب و هوای گرم زندگی می کنند و یا تعریق زیادی دارند بایستی بیش از دیگران آب بنوشند.

• برخی برنامه های غذایی خاص. رژیم های غذایی پرپروتئین، سدیم بالا و یا قند بالا خطر ابتلا به برخی سنگهای کلیوی را افزایش می دهند.

• چاقی. نمایه توده بدن (BMI) بالا، دورکمر بالا، و اضافه وزن با افزایش خطر تشکیل سنگهای کلیوی مرتبط هستند.

• جراحی و بیماری های گوارشی. جراحی بای پس معده، بیماری روده تحریک پذیر و یا اسهال مزمن منجر به تغییراتی در فرآیندهای گوارشی شده و جذب کلسیم را تحت تاثیر قرار داده و سطوح مواد تشکیل دهنده سنگ را در شما افزایش می دهند.

• دیگر مشکلات پزشکی. دیگر بیماری ها و شرایطی که خطر سنگ های کلیوی را افزایش می دهند عبارتند از اسیدوز توبولار کلیوی، سیستینوری، هیپرپاراتیروئیدیسم و برخی عفونت های دستگاه ادراری.

معمولاً افراد ابتدا به پزشک خانوادگی و یا پزشک بیماری های عمومی مراجعه می کنند. سنگ های کوچک توسط پزشک خانواده قابل درمان هستند ولیکن چنانچه سنگ بزرگ بوده و یا با درد شدید و مشکلات کلیوی وخیم همراه باشد، پزشک بیمار را به یک متخصص بیماری های دستگاه ادراری (اورولوژیست) ارجاع خواهد داد.

از آنجائیکه جلسه ویزیت زمان کوتاهی داشته و مسائل متعددی نیز برای پوشش دهی وجود دارند، ایده خوبی است که از قبل آمادگی های لازم برای این جلسه را تدارک دیده باشید. در این قسمت اطلاعاتی را به منظور کمک به آماده شدن برای جلسه ویزیت بیان می داریم.

اقداماتی که از عهده شما ساخته است

• از محدودیت های پیش از ویزیت مطلع شوید. زمانیکه قرار جلسه ویزیت را ترتیب می دهید سئوال کنید آیا لازم است پیش از جلسه محدودیتی داشته باشید مثلاً ناشتا باشید و یا برنامه غذایی خود را محدود کنید.
• علائم خود را یادداشت نمایید. از جمله هر نوع علائم و یا نشانه ای که حتی به نظرتان با علت تشکیل جلسه ملاقات غیر مرتبط است.
• اطلاعات شخصی و کلیدی خود را یادداشت نمایید. از جمله استرس های اصلی و یا تغییرات اخیر در زندگی تان.
• لیستی از تمامی داروهای دریافتی خود تهیه کنید. از جمله هر نوع ویتامین و یا مکملی که مصرف می کنید.
• در صورت امکان یکی از دوستان و یا اعضای خانواده تان را با خود به عنوان همراه ببرید. گاهی اوقات به خاطر سپردن تمامی اطلاعات مطرح شده در طول جلسه ویزیت کار راحتی نیست و لذا اگر کسی همراه شما باشد می تواند در به خاطر آوردن مطالب فراموش شده شما را یاری رساند.
• سئوالات خود را برای پرسیدن از پزشک یادداشت نمایید.

سوالاتی که می توانید از پزشک بپرسید

زمان جلسه ویزیت با پزشک محدود است بنابراین آماده کردن لیست سئوالات به شما کمک می کند نهایت استفاده را از زمان جلسه ببرید. سئوالات را به ترتیب اهمیت لیست کنید تا در صورت تمام شدن وقت، جواب مهمترین آنها را گرفته باشید. برخی سئوالات کلیدی در رابطه با بیماری سنگ کلیه عبارتند از:

• آیا مبتلا به سنگ کلیه هستم؟
• اندازه سنگ کلیه من چقدر است؟
• سنگ کلیه من در چه قسمتی از دستگاه ادرای ام واقع شده است؟
• سنگ کلیه ام از چه نوعی است؟
• آیا به منظور درمان به دارو درمانی نیز نیاز است؟
• آیا به جراحی و یا فرایند دیگری برای درمان سنگ کلیه ام نیاز است؟
• احتمال ابتلا به یک سنگ کلیه دیگر چقدر است؟
• چگونه می توانم از ابتلا به سنگ کلیه در آینده پیشگیری کنم؟
• من دچار برخی بیماری های دیگر نیز هستم. چگونه می توانم به بهترین حالت تمام بیماری هایم را تواماً کنترل کنم؟
• چه محدودیت هایی را باید دنبال کنم؟
• آیا ضرورتی دارد که به یک متخصص مراجعه کنم؟ هزینه آن چقدر خواهد بود و آیا تحت پوشش بیمه قرار دارد؟
• آیا درمانی جایگزین برای داروهای تجویز شده وجود دارد؟
• آیا بروشور، پمفلت و یا جزوه مکتوبی در رابطه با بیماری من در دسترس دارید که بتوانم با خود به منزل برده و مطالعه کنم؟ چه وب سایتی را برای مشاهده پیشنهاد می کنید؟
• آیا نیاز به پیگیری و تداوم مراجعه به پزشک خواهم داشت؟ چه عاملی تعیین کننده خواهد بود؟

در کنار سئوالاتی که آماده کردید، چنانچه مطلبی را به خوبی متوجه نشدید و سئوالی به ذهنتان رسید در مورد پرسیدن آن تردید نکنید.

در صورت مشاهده علائم و یا نشانه های شدید و نگران کننده، به پزشک معالجتان مراجعه نمایید. در صورت تجربه حالات زیر سریعاً به اورژانس مراکز مراقبت پزشکی مراجعه نمایید:

• درد بسیار شدیدی که حتی اجازه آرام نشستن را به شما نمی دهد
• درد همراه با تهوع و استفراغ
• درد همراه با تب و لرز

روش های تشخیصی:

چنانچه پزشک مشکوک به وجود سنگ کلیوی شود، تست ها و فرایند هایی را به منظور تشخیص قطعی ترتیب می دهد که عبارتند از:

• آزمایش خون. آزمایشات خون، افزایش کلسیم و یا اسید اوریک بالا را در خون شما آشکار می کنند. آزمایش خون به پزشک این امکان را می دهد تا احتمال دیگر بیماری های را بررسی کرده و سلامت کلیه های شما را ارزیابی کند.

• آزمایش ادرار. در صورت ابتلا به سنگ کلیه، آزمایش ادار 24 ساعته نشان دهنده مقادیر املاح زیادی در ادرار دفع شده خواهد بود.

• آزمایش های تصویری. تست های تصویری هر نوع سنگی را در دستگاه ادراری شما نشان می دهند. تست های تصویری معمولاً شامل سی تی اسکن و در برخی مواد غیرمعمول شامل اشعه X می باشند.

• آنالیز سنگهای دفع شده. از شما خواسته می شود که در هنگام دفع ادرار از یک صافی استفاده کنید تا هر تعداد سنگ دفع شده ای را جمع آوری نمایید. از این طریق سنگها برای تست های آزمایشگاهی جمع آوری می شوند. آنالیزهای آزمایشگاهی ساختار و نوع سنگهای کلیوی را آشکار می سازند. پزشک از این دسته اطلاعات به منظور تعیین علت تشکیل سنگ استفاده می کند و نیز برنامه ای برای پیشگیری از تشکیل سنگ های کلیوی در آینده تنظیم خواهد کرد.

روش های درمانی:

درمان سنگهای بزرگ و انواعی که منتهی به علائم و نشانه های شدید تر می شوند:

آن دسته از سنگ های کلیوی که با درمان های ساده و سنتی قابل درمان نیستند (یعنی بزرگتر از آن هستند که بتوانند به خودی خود دفع شوند و همچنین منجر به خون ریزی، آسیب کلیه و عفونت پیش رونده دستگاه ادراری شده اند) به درمان های تهاجمی نیاز دارند . این نوع درمان ها و فرایند ها عبارتند از:

• استفاده از امواج صوتی. در این روش سنگ شکنی از امواج صوتی به منظور تولید ارتعاشات قوی به نام امواج شوکی استفاده می کنند که سنگ را به تکه های بسیار ریزی خرد می کند که این خرده ها از طریق ادرار دفع میشوند. این فرایند صدای بلندی تولید میکند و با درد متوسطی نیز همراه است بنابراین برای راحتی بیشتر یا تحت بیهوشی خفیفی قرار می گیرید و یا از مسکن ها استفاده می کنند. نوع فرایند بسته به تجهیزات مورد استفاده متفاوت است. سنگ شکنی از طریق امواج شوکی ممکن است منجر به خونریزی از طریق ادرار ، کبود شدگی در ناحیه کمر یا شکم و خون ریزی در اطراف کلیه و یا ارگان های مجاور شود. عبور خرده های سنگ از دستگاه ادراری نیز می تواند با درد و ناراحتی همراه باشد.

• جراحی به منظور حذف سنگ های بزرگ. به منظور درآوردن سنگهای بزرگ، کلیه را باز می کنند درواقع از طریق جراحی برش کوچکی در ناحیه کمر بیمار ایجاد می کنند. زمانی از این نوع جراحی استفاده می شود که درمان از طریق امواج شوکی ناموفق بوده و یا سنگ موجود بسیار بزرگ باشد.

• استفاده از یورتروسکوپ در حذف سنگ. در برخی موارد به منظور درمان سنگ کلیه از یورتروسکوپ استفاده می شود که وسیله ای برای مشاهده درون دستگاه ادراری است. بدین شکل که لوله مجهز به دوربین آندوسکوپ را از طریق مثانه به سمت حالب عبور می دهند و نهایتاً آن را به سمت سنگ حرکت می دهند. زمانیکه محل سنگ تعیین شد از طریق ابزار خاصی آن را به تکه های ریزی می شکنند تا از طریق ادرار دفع گردد.

• جراحی غده پاراتیروئید. برخی از سنگ های کلسیمی به دلیل فعالیت بیش از حد غده پاراتیروئید ایجاد می شوند. غدد پاراتیروئید در 4 گوشه غده تیروئید شما واقع هستند. زمانیکه این غدد بیش از حد هورمون پاراتیروئید ترشح کنند، سطوح کلسیم بدن افزایش می یابد و منتج به دفع مقادیر بالایی کلسیم از ادرار می گردد. یک تومور خوش خیم در یکی از 4 غده پاراتیروئید می تواند منجر به ایجاد چنین شرایطی شود. معمولاً جراحان این نوع تومور ها و یا غدد پاراتیروئید را از طریق جراحی خارج می سازند.

درمان سنگ کلیوی بسته به نوع و علت تشکیل آن متفاوت است. بسیاری از سنگهای کلیوی به درمان های تهاجمی نیاز ندارند. شما از طریق روش های زیر قادر خواهید بود یک سنگ کوچک را از دستگاه ادراری عبور داده و دفع کنید:

• نوشیدن آب. نوشیدن 1/9 تا 2/8 لیتر آب در روز به شستشوی سیستم ادراری کمک می کند.

• مسکن ها. عبور یک سنگ کوچک با درد و ناراحتی همراه خواهد بود. پزشک در جهت تسکین دردهای متوسط، مسکن تجویز خواهد کرد به عنوان نمونه ایبوپروفن (ادویل، موترین و غیره)، استامینوفن (تیلنول و غیره) و یا ناپروکسن.

درمان های جایگزین:

درمان های سنتی (مانند ماساژ، داروهای گیاهی و...) نمی توانند سنگ کلیه را درمان کنند ولیکن زمانیکه در ترکیب با توصیه های پزشک مورد استفاده قرار گیرند در کاهش خطر ابتلا به سنگهای کلیوی کمک کننده خواهند بود. برخی منابع درمان های سنتی به شرح زیر را پیشنهاد کرده اند:

• چای: نوشیدن روزانه یک فنجان چای سبز یا سیاه خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش می دهد. در یک مطالعه زنانی که بیشترین میزان چای سیاه را می نوشیدند خطر سنگهای کلیوی در آنها کمتر بود. این مطالعه از دقت بالایی برخوردار نبود و تنها زنان را مورد بررسی قرار داده بود بنابراین مدارک و دلایل محکمی دال بر اثربخشی چای در کاهش ابتلا به سنگ کلیه در اختیارمان قرار نمی دهد. به هرجهت چای حاوی مقادیر بالایی اگزالات می باشد بنابراین چنانچه ادرار شما حاوی مقادیر بالایی اگزالات باشد پزشکتان شما را از نوشیدن چای منع خواهد کرد.

• آب لیمو و آب پرتقال: از لحاظ تئوری، نوشیدن آب لیمو یا آب پرتقال می تواند خطر سنگهای کلیوی را کاهش دهد. سطوح اسید سیتریک موجود در آب لیمو و آب پرتقال می تواند سطوح کلسیم موجود در ادرار را کاهش داده و منتهی به تشکیل کمتر سنگهای کلسیمی شود. ولیکن هیچ مطالعه ای این فرضیه را ثابت نکرده است. چنانچه از نوشیدن آب طعم دار شده با لیمو و یا آب پرتقال لذت می برید، خواهید دید که با مصرف این مواد خطر تشکیل سنگهای کلسیمی را در کلیه خود کاهش می دهید. به هرجهت شواهد کافی برای پیشنهاد کردن این فرضیه به همه افراد وجود ندارند.

در صورت اجرای راهکار های زیر خطر تشکیل سنگ کلیه را کاهش می دهید:

• نوشیدن آب کافی در طول روز. آب زیادی در طول روز بنوشید. معمولاً پزشکان به افراد با سابقه سنگ کلیه مصرف آب زیاد و دفع 2.5 لیتر ادرار در روز را توصیه می کنند. پزشک از شما می خواهد که میزان برون دهی ادرار خود را اندازه گرفته تا مطمئن شوید مقدار کافی آب در روز دریافت می کنید. افرادی که در آب و هوای گرم و خشک زندگی می کنند و نیز آن دسته از افرادی که به طور مکرر ورزش می کنند، به آب دریافتی بیشتری نیاز دارند تا بتوانند مقدار ادرار کافی در طی روز داشته باشند.

• استفاده از غذاهای غنی از اگزالات را محدود کنید. چنانچه بدن شما مستعد تشکیل سنگهای اگزالاتی باشد، پزشکتان اجتناب از غذاهای غنی از اگزالات را توصیه خواهد نمود. این مواد غذایی عبارتند از ریواس، چغندر، بامیه، سیب زمینی شیرین، چای، شکلات، محصولات سویا.

• انتخاب رژیم غذایی کم نمک و محدود از نظر پروتئین حیوانی. مقدار نمک دریافتی خود را کاهش داده و غذاهایی با منابع پروتئین غیرحیوانی انتخاب کنید مانند آجیل و دانه های روغنی و یا حبوبات. از این طریق احتمال تشکیل سنگ کلیوی را کاهش می دهید.

• به دریافت مواد غذایی غنی از کلسیم ادامه دهید ولیکن از دریافت مکمل کلسیم اجتناب کنید. کلسیم موجود در مواد غذایی اثری بر خطر ابتلا به سنگهای کلیوی ندارد. به خوردن مواد غذایی غنی از کلسیم ادامه دهید مگراینکه پزشک تان توصیه ای غیر از این داشته باشد. پیش از دریافت مکمل کلسیم با پزشک خود مشورت کنید چراکه دریافت مکمل کلسیم با ریسک افزایش یافته سنگهای کلیوی مرتبط است. البته چنین خطری با دریافت مکمل همراه غذا کاهش می یابد.

از پزشک خود بخواهید شما را به یک متخصص تغذیه ارجاع دهد تا رژیم غذایی مناسب شرایط شما را تنظیم نماید.