تحمل مرگ عزیزان برای افراد بزرگسال چندان آسان نیست، چه برسد به کودکی که وابسته است. تعداد کودکانی که هر سال در کشورمان یتیم می‌شوند نیز کم نیست اما چطور باید در مورد این واقعه تلخ برای کودک توضیح دهیم؟ چگونه باید کودک را از مرگ والدین و عزیزانش مطلع کرد؟ کودکان مفهوم مرگ را می‌فهمند؟ چگونه می‌توانیم به کودک سوگوار کمک کنیم؟ در «فرزندپروری» این هفته دکتر کتایون خوشابی، فوق‌تخصص روان‌پزشکی اطفال و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران، به این پرسش‌ها پاسخ داده است. آیا کودکان درکی از مفهوم مرگ دارند؟
کودکان تا 3 سالگی متوجه معنای مرگ نمی‌شوند. بین 3 تا 5 سالگی متوجه مفهوم مرگ هستند اما مفهوم برگشت‌ناپذیری مرگ را درک نمی‌کنند. وقتی به کودکی در این سن و سال می‌گویند فردی فوت کرده ممکن است چند بار در طول روز از اطرافیان بپرسد فرد متوفی کی برمی‌گردد. با رشد کودک و رشد تفکر او، معمولا بعد از 5 سالگی متوجه برگشت‌ناپذیری مرگ می‌شود. از 6 سالگی به بعد کودکان مثل بزرگسالان متوجه مفهوم مرگ هستند.
یکی از سوال‌هایی که بیشتر کودکان می‌پرسند، این است که مادر یا پدر فوت‌شده، او را می‌بیند یا نه؟
باید با احتیاط به این سوال پاسخ داد. اگر بگویید ما او را نمی‌بینیم ولی او ما را می‌بیند، باعث می‌شود کودک هر لحظه فکر کند فرد متوفی کنار او است و این موضوع سطح اضطرابش را بالا می‌برد. می‌توان از جمله‌های دیگری استفاده کرد؛ مثلا وقتی کار خوبی انجام داد، باید به او گفت اگر مادر یا پدرت اینجا بود، خوشحال می‌شد یا اگر مر‌تکب کار بدی شد، بگویید اگر پدر یا مادر این رفتارت را می‌دید، ناراحت می‌شد.
لازم است تمام خاطرات را پاک کنیم؟
جمع کردن عکس‌ها هیچ کمکی نمی‌کند. باید همه چیز به روال قبل باشد. البته وسایل فرد متوفی و لباس‌هایش را باید از خانه خارج کرد ولی عکس‌ها را باید نگه داشت و با توجه به سن کودک یادگارهایی از شخص متوفی به او داد. از 5 سالگی به بعد می‌توان یادگارهایی را در جعبه گذاشت و به کودک داد تا هر جایی دوست دارد بگذارد.
آیا بعد از 5 سالگی می‌توان کودک را به مراسم خاکسپاری برد؟
با توجه به اینکه مراسم خاکسپاری بسیار عاطفی برگزار می‌شود، بهتر است کودکان را تا 8 سالگی به مراسم خاکسپاری نبرد ولی وقتی کودک باسواد شد، به محض آماده شدن سنگ روی قبر باید او را به گورستان برد تا نوشته‌های روی سنگ را بخواند. به این ترتیب متوجه می‌شود فرد متوفی دیگر برنمی‌گردد.
حضور کودک در مراسم سوگواری که در مسجد یا منزل برگزار می‌شود، درست است؟
کودک بعد از 5 سالگی غیر از مراسم خاکسپاری می‌تواند به مدت کوتاه در مراسم سوگواری شرکت کند. نباید به کودک گفت گریه نکن! معمولا به پسربچه‌ها می‌گویند مرد شدی نباید گریه کنی. این حرف غلطی است که در فرهنگ ما رواج یافته و اشتباه است. کودک باید برای فرد عزیز از دست رفته گریه کند.
در مورد دلیل خاکسپاری به کودک چه بگوییم؟
از 5 سالگی به بعد، کودک سوالات زیادی در مورد دلایل زیر خاک بودن فرد متوفی می‌پرسد. اینکه ممکن است احساس بدی داشته باشد یا کرم‌ها بدنش را بخورند و... چون مفاهیم مربوط به پاسخ این سوال انتزاعی است، درک آن برای کودک سخت است. اطرافیان معمولا می‌گویند که جسم فرد متوفی در دنیاست و روحش در آسمان‌هاست. درک این موضوع به دلیل انتزاعی بودن برای کودک سخت است. باید به نحوی این موضوع را بیان کرد که سطح اضطراب کودک بالا نرود و از اینکه بدن عزیزش زیر خاک است، نگران نشود. بهتر است به کودک گفت باید بزرگ‌تر شوی تا موضوع را برایت بگویم.
بعد از خاکسپاری باید در مورد خاطرات فرد متوفی صحبت کرد یا دیگر تا جای ممکن در مورد او حرفی نزد؟
صحبت نکردن در مورد فرد متوفی باعث می‌شود سوگ در کودک بیمارگونه شود و روند طبیعی خود را طی نکند. باید در مورد خاطرات خوش فرد صحبت کرد تا کودک خاطرات شیرین را به یاد بسپارد. فیلم‌های فرد متوفی با کودک دیده شود و باید به‌تدریج بفهمد گرچه فرد متوفی دیگر وجود ندارد اما در قلب همه هست و یاد و خاطراتش زنده است.
دوره سوگ در کودکان با دوره سوگ بزرگسالان متفاوت است؟
دوره سوگ کودکان کوتاه‌تر است. کودک زیر 12 سال به راحتی با پدیده مرگ کنار می‌آید. با بالا رفتن سن و در دوران بلوغ، کنار آمدن با مرگ والدین ساده نیست و عوارض بسیاری دارد. نکته مهم اینجاست که باید همزمان با افراد بزرگسال با کودکان در مورد مرگ نزدیکان صحبت کرد تا اگر دوره سوگی وجود دارد، همراه با بزرگسالان باشد. نباید دوره سوگ بزرگسالان به اتمام برسد بعد مساله را به کودک گفت.
اگر کودک برای فرد متوفی اظهار دلتنگی کرد چه کنیم؟
اگر کودک توانایی نوشتن دارد، از او بخواهید نامه‌ای بنویسد و هر کاری دوست دارد با آن بکند. می‌توان روی نامه نوشت آسمان‌ها و در صندوق پست انداخت یا آن را در صندوقچه‌ای نگه‌داشت. خیلی وقت‌ها امکان سر خاک رفتن مرتب وجود ندارد. باید به کودک یاد داد به‌عنوان نماد از خاک گورستان با خود بیاورد و در گلدانی بگذارد و به یاد والدین گلی را در آن بکارد و از او بخواهیم هر موقع دلش تنگ شد، با این گل و گلدان صحبت کند. نباید جلوی گریه و برون‌ریزی کودک را گرفت.
چگونه درباره مرگ با کودکان حرف بزنیم؟
پاسخ به پرسش‌های کودک در سنین پایین باید متناسب با رشد تفکر او باشد اما در این زمینه بسیاری از خانواده‌ها دچار مشکل می‌شوند. قبل از 5 سالگی کودک درکی از مفهوم مرگ ندارد و شرکت او در مراسم خاکسپاری و سوگواری نتیجه‌ای جز بالا رفتن سطح اضطرابش ندارد. در این سن پاسخ به سوال‌های کودک در مورد فقدان فرد متوفی باید در خانواده هماهنگ باشد. خیلی از خانواده‌ها به کودکان می‌گویند فرد فوت شده پیش خدا رفته و این باعث می‌شود احساس کودک نسبت به خدا تغییر کند و فکر کند خدا بی‌رحم است که پدر یا مادر را از او گرفته است. قبل از 5 سالگی باید به کودک گفت فرد متوفی به آسمان‌ها رفته است و اگر توضیح بیشتری در مورد این مساله خواست، می‌توان گفت وقتی بزرگ‌تر شدی بیشتر برایت توضیح می‌دهم.
اگر اطرافیان نمی‌دانند باید چه جوابی به کودک بدهند، بهتر است پاسخ دادن را به زمان دیگری موکول کنند مثلا بگویند حالا بخواب وقتی بیدار شدی، جوابت را می‌دهم و در این فاصله درباره پاسخی که باید بدهند، تحقیق کنند و جوابی به کودک بدهند که او را قانع کند. هرگز نباید به کودک دروغ گفت.
پاسخ‌هایی مثل اینکه پدر یا مادر تو به سفر رفته‌اند، باعث می‌شود کودک با سفر رفتن هریک از اطرافیان دچار اضطراب شود. اگر به کودک بگویند والدینت تصادف کرده‌اند و در بیمارستان هستند، از آن به بعد اسم بیمارستان باعث بالا رفتن اضطراب کودک می‌شود چون در نظر او هر شخصی وارد بیمارستان شود، بازگشت ندارد. اصل این است که هر پاسخی به نحوی گفته شود که سطح اضطراب کودک را بالا نبرد.
منبع:
http://www.drkhushabi.com
تذکر مهم شما نمی توانید با تکیه بر مطالبی که در سایت e پزشک منتشر می شود مبادرت به خود درمانی کنید.