یکی از شایع ترین بیماری های قلب و عروق، به خصوص در جوامع صنعتی، تصلب شرائین است که عبارت است از تنگی شرائین بدن، از عروق بزرگ مانند آئورت گرفته تا عروق متوسط مثل عروق گردن و مغز و عروق انتهایی مثل انگشتان.این که چه عواملی منجر به تنگی عروق می شوند و این پدیده با چه مکانیزمی صورت می گیرد، یکی از مباحث پیچیده پزشکی است که هزاران پزشک محقق در سراسر دنیا مشغول بررسی این مقوله هستند.
کلمه آترواسکلروز(تصلب شرائین) یک واژه یونانی است. این واژه مرکب از دو بخش است: " آترو" به معنای هر چیز نرم و خمیری شکل و " اسکلروز" به معنای سفت و سخت شدن، که در مجموع اشاره دارد به سفت شدن جدار نرم و انعطاف پذیر عروق.
از جمله مهمترین عواملی که در پیدایش این بیماری شناسایی شده اند عبارتند از:
- بالا بودن چربی خون
- فشار خون بالا
- مصرف سیگار
- دیابت
- چاقی
- تنش
- عدم فعالیت بدنی
- توارث
البته تا کنون حدود سی عامل جهت عارضه ی آترواسکلروز شناسایی شده اند، که این هشت عامل فوق مهم تر از بقیه عوامل هستند.
برای درک بهتر چگونگی تشکیل پلاک های آترواسکلروز در جدار رگ ها، ابتدا لازم است در مورد ساختمان جدار شریان توضیح داده شود.
دیواره ی شریان از سه لایه تشکیل شده است:
- سطح داخلی، که از یک لایه سلول های صاف و نازک به نام سلول های اندوتلیال پوشیده می شود.
- لایه میانی، که از چند ردیف سلول های عضلانی(سلول عضلانی صاف) تشکیل می شود و حالت تونیسیته یا کشسانی رگ را تعیین می کند.
- سطح بیرونی، که چند ردیف سلول های پوششی به نام سلول های اپیتلیال رگ را می سازند.
در صورت افزایش چربی خون(هایپرکلسترولی) بعضی از گلبول های سفید خونی به نام مونوسیت ها به جدار رگ چسبندگی پیدا می کنند و وارد زیر لایه ی اندوتلیال می شوند و موادی از خود ترشح می کنند که باعث تکثیر سلول های عضلانی صاف زیرلایه ی انتیما می شوند. همچنین چربی های موجود در زیرلایه ی انتیما را می بلعند و به صورت سلول های پر از جربی نسبتا بزرگی درمی آیند.
مجموعه ی این سلول های تکثیر یافته و سلول های پر از چربی، در زیرلایه ی انتیما تشکیل رگه ای را می دهند که به آن "رگه چربی" یا Fatty Streak می گویند. این اولین مرحله ی آترواسکلروز است. پزشکان معتقدند که این رگه ی چربی ممکن است سال ها بدون تغییر باقی بماند، یا چنانچه شخص رژیم غذایی اش را اصلاح کند به حالت طبیعی برگردد، یا مسیر خود را ادامه دهد و وارد دومین مرحله ی آترواسکلروز به نام پلاک فیبروزی شود.
بیماری به این شکل اتفاق می افتد که آن مجموعه سلول های چربی و سلول های تکثیر یافته به تدریج بزرگتر می شوند، تا اینکه لایه ی انتیما را کنار می زنند و خود را در داخل رگ نمایان می کنند. از آن جا که که ساختار آن با سلول های اندوتلیال متفاوت است، پلاکت های بدن آن را به عنوان جسم خارجی تلقی می کنند و به آن چسبندگی پیدا می کنند و در آن ناحیه یک لخته ی پلاکتی تشکیل می شود. گاهی کلسیم هم روی آن اضافه می شود و سپس سلول های اندوتلیال دوباره این مجموعه را می پوشانند، اما به صورت یک برآمدگی در داخل رگ خود را نشان می دهند. این همان چیزی است که ما در آنژیوگرافی به صورت تنگی عروق مشاهده می کنیم. چنانچه این تنگی از 50% تجاوز کند، علائمی را به وجود می آورد. مثلا اگر تنگی در عروق قلب باشد، به صورت درد سینه در هنگام فعالیت و اگر در عروق پا باشد، به صورت درد و لنگیدن هنگام راه رفتن، خود را نشان می دهد.
گاهی ممکن است این تنگی سال ها بدون تغییر باقی بماند و مشکلی هم برای بیمار ایجاد نکند، اما گاهی به تدریج رشد می کند و رگ را مسدود می کند. گاهی هم ناگهان پاره می شود و لخته ای قرمز روی آن اضافه می شود و رگ را مسدود می کند. این انسداد حوادث ناگهانی عروق قلبی را به صورت انفارکتوس قلبی یا مغزی و یا انسداد ناگهانی شریان پا را که منجر به سیاه شدن پا می شود، به وجود می آورد.
این که چرا یک پلاک آترواسکلروز گاهی سال ها بدون تغییر باقی می ماند و گاهی منجر به بروز انسداد می شود هنوز به درستی روشن نیست. اما پزشکان معتقدند که تنش های ناگهانی اعم از روحی یا محیطی یا جسمانی، می توانند زمینه ساز این فاجعه باشند. درست مثل کوهی که امکان بالقوه ی آتشفشان دارد، اما هنوز بر ما روشن نیست که تحت چه شرایطی فوران می کند، یا به درستی مشخص نیست مناطقی که روی خط زلزله هستند تحت چه شرایطی به لرزه درمی آیند.
ولی قدر مسلم این است که چنانچه عواملی که در به وجود آوردن این پلاک ها نقش دارند، مانند هایپر لپیدمی، سیگار، فشار خون بالا، دیابت و ... تداوم داشته باشند، این اتفاق زودتر می افتد. همچنین هر چه تعداد این عوامل خطرزا بیشتر باشد، احتمال گرفتاری و سرعت پیشرفت بیماری بیشتر خواهد بود.
در مورد سیگار، بد نیست بدانید که سالانه باعث 400 هزار مورد مرگ در آمریکا می شود. هر ساله یک میلیون جوان کشیدن سیگار را شروع می کنند. احتمال بروز تنگی عروق در کسانی که روزی یک پاکت سیگار می کشند، دو تا سه برابر بیشتر از افراد عادی است و هر چه میزان مصرف سیگار آن ها بالاتر برود، احتمال گرفتاری بیشتر خواهد بود. اثرات مضر سیگار در خانم هایی که قرض ضد بارداری مصرف می کنند و در کسانی که مبتلا به بیماری ذیابت هستند بسیار بیشتر است.
مصرف سیگار علاوه بر ایجاد آترواسکلروز، خاصیت اتساع پذیری عروق را مختل می کند و احتمال اسپاسم عروق را افزایش می دهد. چسبندگی پلاکتی را افزایش می دهد و خطر انسداد عروق را بالا می برد.
بدیهی است، قطع مصرف سیگار به طور چشمگیری از بروز عوارض فوق جلوگیری می کند.
تذکر مهم شما نمی توانید با تکیه بر مطالبی که در سایت e پزشک منتشر می شود مبادرت به خود درمانی کنید.