دمانس شامل آسیب به سلول های عصبی در مغز می شود که در چندین ناحیه از مغز رخ می دهد. دمانس می تواند به طور متفاوتی بر افراد اثر بگذارد که به محل آسیب دیده در مغز بستگی دارد.
دمانس به چندین روش قابل طبقه بندی است و معمولاً بر اساس نقاط مشترک بیماری مثل محل آسیب دیده یا نحوه تشدید بیماری طی زمان (دمانس پیشرونده) طبقه بندی می گردد. برخی از انواع دمانس مثل آنهایی که بخاطر بیماری یا مصرف دارو ایجاد شده اند با درمان قابل برگشت هستند.
دمانس پیشرونده
انواعی از دمانس که غیرقابل برگشت است و با گذشت زمان تشدید می گردد، عبارتست از:
• بیماری آلزایمر. در افراد 65 ساله و بالاتر، بیماری آلزایمر شایع ترین علت دمانس است. معمولاً افراد علائم را بعد از 60 سالگی نشان می دهند اما برخی به انواع زودرس بیماری مبتلا می شوند که اغلب ناشی از نقص ژنی است. اگرچه در بیشتر موارد، علت دقیق بیماری آلزایمر شناخته شده نیست اما پلاک ها و گره هایی در مغز مبتلایان به آلزایمر دیده می شود. پلاک ها توده هایی از پروتئین هایی بنام بتا آمیلوئید بوده و گره ها بخش های فیبروزه شده متشکل از پروتئین های معیوب موسوم به tau هستند. همچنین فاکتورهای ژنتیکی مشخصی احتمال ابتلا افراد به بیماری آلزایمر را افزایش می دهد.
بیماری آلزایمر معمولاً به آهستگی در طول 10 سال پیشرفت می کند. توانایی های شناختی به آهستگی کاهش می یابند. نهایتاً نواحی آسیب دیده مغز به درستی عمل نمی کنند که شامل بخش هایی از مغز می شود که حافظه، تکلم، قضاوت و توانایی های هندسی و فضایی را کنترل می کنند.
• دمانس عروقی. دمانس عروقی دومین علت رایج دمانس است که در نتیجه آسیب مغزی ناشی از کاهش یا انسداد جریان عروق خونی منتهی به مغز ایجاد می شود.مشکلات عروق خونی می تواند ناشی از سکته، انفارکتوس دریچه های قلبی (اندوکاردیت) یا بیماری سایر عروق خونی باشد. علائم معمولاً به طور ناگهانی شروع می شود و معمولاً در افرادی رخ می دهد که پرفشاری خون داشته یا سابقه سکته دارند یا در گذشته دچار حمله های قلبی شده اند.
چندین نوع از دمانس عروقی وجود دارد و هر یک علل و علائم مختلفی دارد. بیماری آلزایمر و سایر انواع دمانس می تواند بطور همزمان در این نوع از دمانس دیده شود.
• دمانس اجسام لویی (Lewy). دمانس اجسام لویی بر حدود 10% از مبتلایان به دمانس اثر می گذارد و یکی از شایع ترین انواع زوال عقل است. شیوع دمانس اجسام لویی با افزایش سن بیشتر می شود. اجسام لویی توده های غیرطبیعی از پروتئین هستند که در مغز افراد مبتلا به دمانس اجسام لویی، بیماری آلزایمر و بیماری پارکینسون دیده می شود. علائم دمانس اجسام لویی مشابه علائم بیماری آلزایمر است. ویژگی منحصر به فرد آن نوسانات بین گیجی و تفکر روشن (هوشیاری)، توهم بینایی، لرزش و حرکات چرخ دنده ای است. مبتلایان به دمانس اجسام لویی معمولاً دچار شرایطی هستند که خواب با حرکات سریع چشم (خواب REM) نامیده می شود و یک اختلال رفتاری است که بر رؤیاها اثر می گذارد.
• دمانس فرونتوتمپورال. این نوع از دمانس احتمالاً در افراد جوانتر از سن بیماری آلزایمر رخ می دهد که معمولاً بین 50 تا 70 سال است. این گروه از بیماری ها با تجزیه و از بین رفتن سلول های عصبی در لوب فرونتال (جلوی سری) و تمپورال مغز مشخص می شود که نواحی هستند که با شخصیت، رفتار و تکلم در ارتباط هستند. علائم و نشانه های دمانس فرونتوتمپورال می تواند شامل رفتارهای نامناسب، مشکلات گفتاری، سختی در تفکر و تمرکز و مشکلات حرکتی شود.
همانند سایر انواع دمانس، علت این نوع از زوال عقل نیز ناشناخته است اگرچه برخی علل آن با جهش های ژنتیکی خاص مرتبط است.
سایر اختلالات مرتبط با دمانس
• بیماری هانتیگتون. این بیماری موروثی سبب از بین رفتن سلول های عصبی مغز و طناب نخاعی می شود. علائم و نشانه های بیماری معمولاً در دهه 30 تا 40 سالگی آغاز می شود. مبتلایان تغییرات شخصیتی مثل تحریک پذیری یا اضطراب را تجربه می کنند. این شرایط سبب کاهش شدید در توانایی تفکر (شناخت) در طول زمان می شود. همچنین بیماری هانتیگتون سبب ضعف و سختی در راه رفتن و حرکت می شود.
• آسیب تروماتیک مغزی. این بیماری ناشی از آسیب های مکرر به مغز است و در بوکسورها، فوتبالیست ها یا سربازان رخ می دهد. بسته به محل آسیب دیده مغز، این بیماری می تواند سبب علائم و نشانه های دمانس از جمله ناموزونی حرکات، اختلال تکلم، آهسته شدن حرکات، لرزش و سفتی (پارکینسونیسم) شود. علائم تا چندین سال پس از تروما ظاهر نمی شود. شخصی که یک آسیب تروماتیک سر را تجربه کرده می تواند دچار شرایطی شود که دمانس پس از تروما (ضربه) نامیده می شود و منجر به مشکلات حافظه طولانی مدت می گردد.
• بیماری کروتزفلد – جاکوب (Creutzfeldt-Jakob disease). این اختلال نادر مغز معمولاً در افرادی رخ می دهد که عوامل خطری نداشته اند. این بیماری معمولاً از انواع ناهنجاری پروتئین ناشی می شود. گاهی می تواند موروثی باشد یا بخاطر بیماری مغزی یا سیستم عصبی رخ دهد. علائم و نشانه های این بیماری کشنده معمولاً در حدود 60 سالگی ظاهر می شود و در ابتدا شامل مشکلاتی با هماهنگی عضلات، حافظه، تفکر و بینایی است. علائم با گذشت زمان تشدید می شود و می تواند شامل ناتوانی در راه رفتن یا صحبت کردن، کوری یا عفونت گردد.
• بیماری پارکینسون. علائم دمانس در نهایت بسیاری از مبتلایان به پارکینسون را درگیر می کند (دمانس بیماری پارکینسون).
بیماری های شبه دمانس که می توانند برگشت پذیر باشند
بسیاری از علل دمانس یا علائم شبه دمانس می تواند برگشت پذیر باشد. پزشک قادر است این علل را شناسایی و درمان کند:
• عفونت و اختلالات ایمنی. علائم شبه دمانس می تواند ناشی از تب یا سایر عوارض جانبی تلاش بدن برای مقابله با عفونت باشد. اگر مبتلایان دچار عفونت های مغزی مثل مننژیت، انسفالیت، سیفلیس درمان نشده، بیماری لایم (Lyme) بوده یا دچار بیماری هایی مثل لوسمی (سرطان خون) باشند که عملکرد سیستم ایمنی را کاملاً تحت تأثیر قرار می دهند، ممکن است دچار مشکلات در تفکر شوند. بیماری هایی از جمله مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) که ناشی از حمله سیستم ایمنی به سلول های عصبی است نیز می توانند سبب زوال عقل شوند.
• مشکلات متابولیکی و ناهنجاری های هورمونی. ابتلا به مشکلات تیروئیدی، افت قند خون (هیپوگلیسمی)، مقادیر خیلی کم یا خیلی زیاد سدیم یا کلسیم و اختلال جذب ویتامین B12 می تواند سبب علائم شبه دمانس یا سایر تغییرات شخصیتی شود.
• کمبودهای تغذیه ای. علائم شبه دمانس می تواند بخاطر عدم دریافت کافی مایعات (دِهیدراسیون)، کمبود تیامین (ویتامین B1) که در افراد الکلی شایع است و کمبود ویتامین های B6 و B12 در رژیم رخ دهد.
• واکنش های دارویی. علائم شبه دمانس می تواند بخاطر واکنش بدن به یک داروی خاص و یا بخاطر تداخل چند دارو با هم نیز رخ دهد.
• خونریزی زیر سخت شامه ای. این امر بخاطر خونریزی بین سطح و پوشش مغز رخ می دهد. این مشکل علائم مشابه دمانس ایجاد می کند.
• مسمومیت. علائم شبه دمانس می تواند در نتیجه مواجهه با فلزات سنگین مثل سرب و سایر سموم مثل آفت کش ها نیز رخ دهد. علائم شبه دمانس می تواند در افرادی رخ دهد که سوء مصرف الکل دارند یا داروهای هومیوپاتی مصرف می کنند. علائم می تواند پس از درمان از بین برود اما در برخی موارد تا پس از درمان هم باقی خواهد ماند.
• تومورهای مغزی. دمانس به ندرت می تواند ناشی از آسیب های تومور مغزی باشد.
• فقدان کامل اکسیژن. این شرایط که هیپوکسی هم نامیده می شود زمانی رخ می دهد که بافت اندام های بدن اکسیژن کافی دریافت نکنند. کمبود اکسیژن می تواند بخاطر آسم شدید، حمله قلبی، مسمومیت با منو اکسید کربن و ... رخ دهد. اگر فقدان کامل اکسیژن را احساس کردید، درمان و بهبودی طولانی تر خواهد بود. علائمی از جمله کاهش حافظه یا گیجی می تواند در دوره نقاهت رخ دهد.
• هیدروسفالی با فشار نرمال. گاهی برخی افراد بخاطر بزرگی بطن های مغزی دچار دمانس می شوند. این مشکل می تواند سبب مشکلات راه رفتن، مشکلات ادراری و کاهش حافظه شود. جراحی شانت که مایع مغزی – نخاعی را از سر تا شکم یا قلب می رساند می تواند به کاهش این علائم کمک کند.