یبوست شکایت شایعی در طبابت است و معمولا به عمل دفع, همراه با اشکال دفعات کم دفع, احساس دائمی دفع کم یا دفع به ظاهر ناقص مدفوع گفته می شود. تعریف دقیق یبوست به دلیل وجود طیف وسیعی از عادات دفع مشکل است. اکثر افراد حد اقل 3 بار در هفته عمل دفع دارند. با این حال دفعات اجابت مزاج به تنهائی برای تشخیص یبوست معیار مناسبی نیست, زیرا بسیاری از بیماران مبتلا به یبوست, دفعات دفع را طبیعی بیان می کنند اما از فشار وارد آوردن بیش از اندازه, سفتی مدفوع, احساس پری در قسمت تحتانی شکم و احساس عدم تخلیه شکایت دارند. نشانه های هر بیمار باید بطور کامل بررسی شود تا مشخص گردد منظور وی یبوست است یا سختی همراه با اجابت مزاج....
شکل و سفتی مدفوع ارتباط کامل با زمان عبور مدفوع قبل از عمل دفع دارد. چنانچه انتقال مدفوع کند باشد سفت و گلوله ای است در حالی که مدفوع شل و آبکی با انتقال سریع همراه است. دفع مدفوع اندک و گلوله ای شکل مشکل تر از مدفوع حجیم است. در بسیاری از مردم، یبوست خطری به همراه ندارد، اما گاهی شاید نشان دهنده یک بیماری زمینه ای باشد.
علایم شایع
- اجابت مزاج در افراد مختلف، متفاوت است. هر کدام از موارد زیر می تواند علامت یبوست باشد:
- سفتی مدفوع
- زور زدن به هنگام اجابت مزاج
- درد یا خونریزی به هنگام اجابت مزاج
- احساس عدم دفع کامل پس از اجابت مزاج
علل
- ناکافی بودن نوشیدن مایعات
- ناکافی بودن فیبر در رژیم غذایی. فیبر باعث حجیم شدن مدفوع و نگهداری آب در آن می شود و به این ترتیب مدفوع نرم و به راحتی دفع می شود.
- عدم فعالیت ؛ افسردگی
- کم کاری تیرویید؛ زیاد شدن کلسیم خون
- شقاق و زخم مقعدی
- نارسایی مزمن کلیه
- کمردرد
- سرطان روده بزرگ یا راست روده
- نشانگان روده تحریک پذیر (کولیت عصبی )
- عوامل افزایش دهنده خطر
- استرس
- وجود یک بیماری که نیازمند استراحت کامل در رختخواب باشد.
- مصرف بعضی از داروها، از جمله بلادونا، مسدودکننده های کانال کلسیم، مسدودکننده های بتا آدرنرژیک، ضدافسردگی های سه حلقه ای، مخدرها، آتروپین، آهن، و داروهای ضد اسید
- پشت میزنشینی و عدم تحرک
پیشگیری
- یک رژیم غذایی متعادل و پر از فیبر غذایی داشته باشید.
- به طور منظم ورزش کنید.
- روزانه حداقل 8 لیوان آب بنوشید.
- عواقب مورد انتظار
- معمولاً با ورزش، رژیم غذایی، و نوشیدن مایعات به اندازه کافی، خوب می شود.
عوارض احتمالی
- بواسیر؛ وابستگی به مسهل ها (یعنی بدون آنها بیمار همواره یبوست دارد).
- فتق به علت زورزدن بیش از حد
- افتادگی رحم یا راست روده
- کولیت اسپاستیک ؛ انسداد روده
- یبوست مزمن
- درمان
اصول کلی
خود را به یک وقت مشخص در روز برای اجابت مزاج عادت دهید. بهترین موقع معمولاً در عرض یک ساعت پس از صبحانه است. به هنگام اجابت مزاج عجله نکنید. حداقل 10 دقیقه بنشینید، بدون توجه به این که اجابت مزاج انجام گرفته است یا خیر.
نوشیدن آب داغ، چای، یا قهوه ممکن است به تحریک روده کمک کند.
اگر یبوست 4-3 روز ادامه پیدا کند، می توانید از تنقیه یک بار مصرف برای رفع موقتی آن استفاده کنید. اگر مایل نیستید از محصولات تنقیه تجاری استفاده کنید، می توانید این کار را بکنید: ـ یک حصیر یا کفی را در وان یا کف حمام پهن کنید؛ ـ یک کیسه تنقیه را با آب ولرم پر کنید؛ ـ کیسه تنقیه را طوری آویزان کنید که ارتفاع آن بیشتر از حدود 75 سانتیمتر از کف حمام نباشد؛ ـ به پهلوی چپ، روی حصیر یا کفی دراز بکشید؛ ـ نوک تنقیه را به ملایمت در مقعد فرو کنید؛ ـ اجازه دهید آب به آهستگی وارد شود. اگر احساس ناراحتی کردید، جریان آب را موقتاً قطع کنید تا درد بر طرف شود. سپس جریان آب را دوباره برقرار سازید؛ ـ اجازه دهید حدود یک لیتر آب وارد شود؛ ـ اجازه دهید مایع بماند تا زمانی که احساس ناراحتی کنید، سپس برای اجابت مزاج بنشینید.
فعالیت
ورزش منظم و آمادگی جسمانی مناسب می تواند باعث تحریک روده شوده و به حفظ یک برنامه منظم اجابت مزاج کمک کند.
رژیم غذایی
روزانه حداقل 8 لیوان آب بنوشید. در رژیم غذایی خود موادی مثل سبوس، و میوه ها و سبزیجات خام، که باعث حجیم شدن مدفوع می شوند، را بگنجانید. از مصرف غلات و نان تصفیه شده (بدون سبوس )، نان روغنی یا شیرینی آردی، و شکر خودداری کنید.
در این شرایط به پزشک خود مراجعه نمایید
اگر یبوست علی رغم مراقبت های معمول ادامه یابد، خصوصاً اگر تغییری در الگوی طبیعی اجابت مزاج شما به وجود آمده باشد. توجه داشته باشید که تغییر در الگوی اجابت مزاج ممکن است یکی از علایم اولیه سرطان روده بزرگ باشد.
اگر به همراه یبوست، علایمی مثل تب یا درد شدید شکمی وجود داشته باشد.
درمانهای دارویی:
انواع ملین‌ها:
الف- ملین‌های حجیم کننده مدفوع:
اینگونه ملین‌ها با نگهداشتن آب در روده‌ها، باعث نرم شدن و افزایش حجم مدفوع می‌شوند و به این ترتیب حرکات روده را جهت دفع تسریع می‌کنند.
ملین‌های حجیم کننده مدفوع، برای مصرف دراز مدت، سالم‌ترین ملین‌ها هستند. البته برای شروع اثر آنها، ۱۲ تا ۲۴ ساعت و حتی گاهی تا ۷۲ ساعت وقت لازمست.
نوسیدن یک لیوان آب بزرگ به همراه اینگونه ملین‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا نه تنها اثر آنها وابسته به آب است، بدینوسیله از انسداد لوله گوارش توسط آنها نیز جلوگیری می‌شود.
موارد منع مصرف: حساسیت نسبت به دارو- انسداد روده- آپاندیسیت- هرگونه احساس درد و ناراحتی شکم با علت ناشناخته- اشکال در بلع.
موارد احتیاط: مصرف کنندگان داروهای دیگوکسین (Digoxin) و آسپرین (ASA)- (بدلیل جذب این داروها توسط ملین‌های حجیم کننده و در نتیجه کاهش اثر آنها)- افراد مبتلا به دیابت (مرض قند).
عوارض مصرف بیش از حد دارو: نفخ و اتساع معده و بندرت انسداد روده.
مصرف در بارداری: تحت نظر پزشک.
مصرف در شیردهی: منعی ندارد.
نکات قابل توجه قبل از مصرف دارو:
- برای جلوگیری از انسداد لوله گوارش، پودر این داروها را با آب کافی مصرف کنید.
- فاصله زمانی ۲ ساعت را میان مصرف این داروها با سایر داروهای مصرفی رعایت نمائید.
- برای به حداقل رساندن تداخل دارو با غذا، در صورت مصرف آن بعنوان ملین، دارو را دو ساعت پس از غذا میل کنید اما در صورتیکه جنبه کمکی به رژیم لاغری را داشته باشد، مصرف آن دو ساعت قبل از غذا به بی‌اشتهایی نیز کمک خواهد نمود.
- می‌توانید برای ایجاد طعم مطلوبتر، دارو را با آب میوه و یا شیر مخلوط نمائید.
ب) ملین‌های نمکی و ملین‌های نگهدارنده آب در مدفوع (هیپراسموتیک):
اینگونه ملین‌ها با نگهداشتن آب در مدفوع شده و با نرم کردن مدفوع، دفع آنرا تسهیل می‌کنند. کاربرد اصلی آنها جهت آماده سازی روده برای معاینه، جراحی و یا دفع سموم در مسمومیتهاست و در شرایط معمول نباید از آنها برای درمان یبوست استفاده کرد.
ج) ملین‌های محرک :
اینگونه ملین‌ها معمولاً جهت تخلیه کامل روده برای رادیوگرافی، معاینه و یا جراحی‌های دستگاه گوارش کاربرد دارند و در شرایط معمول نباید از آنها برای درمان یبوست استفاده کرد.
ملین‌های محرک باعث افزایش ترشحات و تحرک روده‌ها و در نتیجه تسریع تخلیه روده می‌شوند. از آنجا که سریع‌الاثر هستند، غالباً از آنها استفاده نابجا می‌شود که این مسئله می‌تواند به کم آبی بدن، از دست دادن پروتئین و پتاسیم، دردها و گرفتگیهای عضلانی شکم و یا حتی اختلال در عملکرد روده بزرگ منجر شود.
این ملین‌ها بسیار مؤثر هستند ولی اثر آنها وابسته به میزان مصرف است و از آنجا که شروع اثر آنها سریع است، توصیه می‌شود که در مواقع مشخصی (بعنوان مثال بلافاصله قبل از خواب) مصرف شوند تا برای فعالیتهای روزانه فرد مسئله ساز نشوند.
برخی از ملین‌های گیاهی نیز وجود دارند که با همین مکانیسم عمل می‌کنند از جمله ملین‌های حاوی سنا و کاسکارا ساگرادا و یا روغن کرچک (نظیر سی لاکس C-Lax)- سنالاکس (Senna-Lax) - سنالین (Sennalin)- سناگراف (Sennagraph)- کاسیالاکس (Cassia-Las)- ملین دینه (Dineh-Lasative)- لاگزاریسین (Lazaricin) که هر چند بر انواع غیر گیاهی ارجحیت دارند ولی نباید به صرف گیاهی بودن، عوارض جانبی و منع مصرف آنها را نادیده گرفت چرا که مثلاً کاسکاراساگرادا با ترشح در شیر مادر، منجر به اسهال نوزاد خواهد شد.
فرآورده‌های ملین (ضد یبوست)
کاهش حرکات روده و در نتیجه کاهش غیر طبیعی دفعات اجابت مزاج که معمولاً با تغییر در قوام مدفوع همراه است، یبوست نامیده می‌شود.
یبوست می‌تواند در اثرعدم مصرف کافی مایعات و یا رژیمهای غذایی حاوی فیبر (سبزیجات و میوه‌جات)، عدم تحرک و یا بعنوان عارضه برخی بیماریها و یا مصرف داروها بروز کند که در بیشتر موارد با رفع عامل آن، به راحتی برطرف خواهد شد. درد قسمت تحتانی پشت، نفخ معده و سردرد، از علائم یبوست هستند.
متأسفانه امروزه اغلب از داروهای ملین (ضد یبوست) جهت کاهش وزن و لاغری استفاده می‌شود در حالیکه مصرف ملین‌ها به این منظور بسیار خطرناک بوده و می‌تواند به مشکلات جدی نظیر کمبود ویتامینها و مواد معدنی ضروری بدن منجر شود و از سوی دیگر نوعی وابستگی ایجاد کند بطوریکه بدون مصرف فرآورده ملین، عملکرد دفعی روده مختل خواهد شد. البته در مورد پودر برن (Bran)، کاربردی بعنوان کمک به رژیمهای لاغری مورد تائید می‌باشد.
بنابراین، فرآورده‌های ملین را باید تنها برای درمان کوتاه مدت (کمتر از یکهفته) بکار برد و بلافاصله پس از بازگشت حرکات روده، به حالت طبیعی مصرف آنرا قطع نمود.
غالباً یبوست خودبخود بهبود می‌یابد اما در صورتیکه جنبه آزادهنده‌ای به خود بگیرد، می‌توان از یک ملین مناسب برای رفع علائم آن بهره گرفت. ملین‌های متنوعی وجود دارند که در سرعت شروع اثر، محل اثر (راست روده- روده بزرگ و روده کوچک)، اشکال دارویی، فواصل مصرف، طعم، عوارض جانبی و بهاء متفاوتند. بنابراین، برحسب نوع مشکل خود می‌توانید مناسب‌ترین آنها را انتخاب کنید. توجه داشته باشید که کلیه فرآورده‌های ملین در مقادیر بالاتر، بصورت مسهل عمل می‌کنند.
هشدار:
- در صورتیکه یبوست با تهوع، استفراغ، خونریزی مقعد، سرگیجه و یا ضعف همراه شود، هرگز خود درمانی نکنید و فوراً با پزشک تماس بگیرید.
- از آنجا که کودکان قادر به توضیح علائم بیماری خود نیستند، قبل از تجویز داروهای ملین باید تشخیص قطعی را بر عهده پزشک گذاشت. بنابراین مصرف ملین‌ها در کودکان زیر شش سال تنها با تجویز پزشک مجاز خواهد بود.
منبع :
http://www.drzaree.ir
تذکر مهم شما نمی توانید با تکیه بر مطالبی که در سایت e پزشک منتشر می شود مبادرت به خود درمانی کنید.